ITSHKSH përmbushi planin e aktiviteteve dhe projekteve në vitin 2014

Dr. SEFER TAHIRI, sekretar shkencor i ITSHKSH-së

Instituti i Trashëgimisë Shpirtërore dhe Kulturore të Shqiptarëve-Shkup (ITSHKSH) në vitin 2014 ka dëshmuar se tashmë është institucion i konsoliduar dhe i etabluar në kuadër të sistemit shkencor dhe arsimor të Maqedonisë, ka dhënë prova të shumta se është një institucion i hapur për bashkëpunim me institucionet shkencore të vendit dhe rajonit si dhe ka përmbushur me përpikëri planin e punës, të parashikuar në fillim të vitit që lamë pas.

Që në fillim nënvizojmë faktin që të gjitha aktivitetet dhe projektet e realizuara janë bërë realitet falë energjisë së palodhur të punonjësve shkencorë të ITSHKSH-së dhe ndihmës së pamohueshme të Komunës së Çairit, por edhe disa organizatave tjera siç është organizata e respektuar ZFD nga Gjermania, dhe Shtëpia Botuese “Logos A”, pasi pa ndihmën e tyre ne nuk do të mund të lëviznim nga pika zero. Nuk ka munguar edhe mbështetja konkrete e projekteve nga Ministria e Kulturës, megjithatë meqë ITSHKSH-ja është themeluar dhe funksionon në kuadër të Ministrisë së Arsimit dhe Shkencës, presim që gjatë vitit 2015, por edhe në të ardhmen ky dikaster të ndihmojë më fuqishëm realizimin e projekteve të shumta, të cilat i janë dorëzuar në formë zyrtare.

Në vazhdim do të referojmë lidhur me aktivitetet e realizuara.

Vitin 2014, Instituti e nisi me një udhëtim të disa studiuesve, sikur për të paralajmëruar se e pret një rrugëtim i gjatë, por jo edhe pa sfida dhe vështirësi, meqë ato na kanë përcjellë gjatë punës sonë vazhdimisht.

Prej 11 deri më 22 janar të vitit 2014 tre punëtorë shkencor të Institutit të Trashëgimisë Shpirtërore dhe Kulturore të Shqiptarëve-Shkup, drejtori i mëparshëm Shefqet Zekolli, drejtori aktual Skender Asani dhe asistenti hulumtues Ardian Limani, ishin pjesë e grupit prej dhjetë anëtarësh nga Maqedonia, që qëndruan në vizitë studimore në SHBA, në kuadër të programit ndërkombëtar për vizitorë dhe udhëheqës: “Ballafaqimi me të kaluarën – historia dhe politika”. Vizita studimore është zhvilluar në disa qytete amerikane, me sponsorizim të Departamentit të Shtetit Amerikan, përkatësisht Zyrës për çështje edukative e kulturore.

Ndoshta për shkak të simbolikës që ka godina e ITSHKSH, edhe aktiviteti i dytë lidhet me miqtë amerikanë. Gjatë qëndrimit të tij në Shkup, ish-diplomati amerikan në Maqedoni, Xhejms Pardju, realizoi një vizitë në Institut. Pardju, i cili ishte është edhe njëri nga ndërmjetësuesit kryesor ndërkombëtarë për arritjen e Marrëveshjes së Ohrit të vitit 2001, u takua me drejtuesit dhe të punësuarit e ITSHKSH-së, dhe më pas edhe para një numri të mysafirëve të ftuar, mbajti një ligjëratë lidhur me Marrëveshjen e Ohrit dhe proceset politike në Maqedoni dhe rajon. Nuk ka asnjë dyshim se Instituti ynë është mbështetës i vazhdueshëm i Muzeut të Manastirit. Në bashkëpunim me Institucionin Nacional “Muzeu i Alfabetit Shqip” në Manastir, me rastin e 7 Marsit – Ditës së Mësuesit, u organizua tribuna shkencore, në të cilën u përkujtua 120 vjetori i vdekjes së mësuesit Gjerasim Qiriazi. Drejtori i mëparshëm i Institutit, Dr. Shefqet Zekolli, i shoqëruar nga disa bashkëpunëtorë shkencor, foli për rëndësinë e kësaj date të rëndësishme për historinë tonë kombëtare, duke theksuar kontributin e madh të familjes Qiriazi në ngritjen e arsimit shqip. Përveç projekteve hulumtuese shkencore, Instituti i synon promovimin e trashëgimisë kulturore të shqiptarëve para të  rinjve, me qëllim që të ruhet tradita jonë kombëtare, e kultivuar shekuj me radhë . Pikërisht për këtë  qëllim në maj të vitit të kaluar në ambientet e Gjimnazit “Zef Lush Marku” në Shkup u realizua projektin “Vlerat e trashëgimisë kulturore të shqiptarëve dhe identiteti kombëtar”. Me këtë rast, para nxënësve dhe profesorëve të shumtë, studiuesit e ITSHKSH-së, paraqitën tema të ndryshme dhe interesante, të cilat kryesisht kishin të bëjnë me kultivimin e trashëgimisë kulturore të shqiptarëve në Maqedoni. Ky projekt synon promovimin dhe afirmimin e trashëgimisë kulturore, materiale dhe shpirtërore të shqiptarëve para gjeneratave të reja, sepse vetëm duke e njohur vetveten, në kushtet e globalizimit, mund t’i njohim vlerat dhe identitetin e të tjerëve. Me mjaft interesim, u përcoll edhe filmi dokumentar “Një jetë në ikje – zejet në Maqedoni)”, me narrator Mr.Besnik Eminin.

Në  korrik Instituti ynë  në bashkëpunim me Muzeun e Manastirit dhe Institutin Albanologjik në Prishtinë, në Qendrën e Kulturës në Manastir, organizuan tribunën shkencore “Rëndësia e Sami Frashërit në zhvillimin e alfabetit shqip, gjuhës dhe letërsisë shqiptare si dhe zhvillimin e vetëdijesimin e shqiptarëve”, në  të cilën u trajtuan tema lidhur me kontributin historik, gjuhësor dhe letrar të këtij rilindësi. Kjo tribunë u realizua në kuadër të bashkëpunimit midis ITSHKSH-së dhe Muzeut të Manastirit, ndërsa u vendos që në të ardhmen dy institucionet të bashkëpunojnë lidhur me botimin e një reviste të Muzeut.

Në  11 shtator të  vitit të  kaluar, Instituti i Trashëgimisë Shpirtërore e Kulturore të Shqiptarëve – Shkup, me rastin e 100 vjetorit, organizoi konferencën shkencore me temë: “Lufta e Parë Botërore, 1914-1918”.  Organizimi i kësaj konference dhe zgjedhja e kësaj date jo pa simbolikën e saj, janë dëshmi se ne si studiues, veçmas të historisë, e kemi patjetër të jemi më vigjilentë me veprimet tona, më të ndërgjegjshëm me deklarimet tona dhe më të guximshëm në ndërmarrjet tona, që mos të lejojmë të na përsëritet e kaluara. Maksima jonë duhet të jetë se ai që lejon t’i përsëritet e kaluara, thjesht nuk ka marrë mësim prej saj. Në  hapjen e konference morën pjesë ministri i Arsimit dhe Shkencës, Abdilaqim Ademi, ambasadori i SHBA-ve, Poll Uolers dhe ambasadorja e Gjermanisë, Kristine Althauser. Në  dy sesione të  konferencës shkencore, punimet e tyre i lexuan studiuesit: Nebi Dervishi, Sabit Syla, Qerim Lita, Rudina Mita & Besnik Bajrami, Haki Kasumi, Memli Krasniqi, Mehmet Prishtina & Sylë Zhitia, Isak Sherifi & Skender Asani, Aleksandar Stojçev, Ylber Sela, Naim Halimi, Isamedin Azizi, Sevdail Demiri, Besnik Emini & Ardian Limani.

Shtatori i vitit 2014 ka qenë  mjaft produktiv për Institutin tonë . Në datën 30 shtator u organizua konferenca shkencore “Sfidat e trashëgimisë kulturore në Maqedoni”. Në  konsiderojmë  se përmes këtyre tubimeve shkencore, po dëshmohet se studiuesit tanë dhe vetë ky institucion, është etabluar si institucion i mirëfilltë shkencor, i cili edhe në të ardhmen do të vazhdojë të realizojë projekte të tilla. Në dy sesionet e konferencës, u paraqitën 19 kumtesa edhe atë nga Fatmir Sulejmani, Naim Halimi, Mixhait Pollozhani, Skender Asani, Qemal Murati, Zeqirja Neziri, Hamit Xhaferi, Nebi Dervishi, Sevdail Demiri, Bukurije Mustafa, Izaim Murtezani, Bexhet Asani, Afrim Rexhepi, Hidajete Azizi, Rini Useini, Afet Jashari, Arlind Farizi dhe Sefer Tahiri.

Në  vitin 2014 ka ndodhur ndryshim edhe në  strukturën drejtuese të Institutit tonë. Bazuar në kompetencat ligjore, Këshilli i Institutit zgjodhi Dr. Skender Asanin për drejtor të ITSHKSH-së, i cili prej datës 30.06.2014, ishte ushtrues i detyrës së drejtorit. Zgjedhja e Asanit u bë njëzëri nga të gjithë anëtarët e Këshillit, përkatësisht me 6 votat e anëtarëve të brendshëm dhe 3 votat e anëtarëve të jashtëm të deleguar nga Qeveria e Maqedonisë.

Nga aktivitetet tjera veçojmë  edhe atë  që  u mbajt me rastin e shënimit të “Ditës ndërkombëtare të luftës kundër fashizmit dhe antisemitizmit. Në  fakt Instituti në Qendrën Përkujtimore të Holokaustit në Shkup, me partnerët e vetë në  10 nëntor, nënshkroi Marrëveshjen për mirëkuptim dhe realizim të projektit “Ballafaqimi me të kaluarën – guximi qytetar në kohë të vështira”. Memorandumi u nënshkrua edhe nga drejtuesit e Instituti të Historisë Nacionale në Shkup, Komunitetit Hebre në Republikën e Maqedonisë dhe Qendrës Përkujtimore të Holokaustit të Hebrenjve të Maqedonisë. Projekti parasheh thellimin e bashkëpunimit në mes katër institucioneve, njëkohësisht të  shërbejë edhe si shembull i respektimit dhe i mirëkuptimit ndëretnik dhe ndërfetar. Nënshkrimi i këtij memorandumi paraqet shprehje të dëshirës së përbashkët për parandalimin dhe ballafaqimin me urrejtjen dhe dhunën ndaj cilitdo grupi etnik apo fetar. Në Institut nuk janë realizuar vetëm projekte nga fusha e historisë  apo trashë gimisë  kulturore, por edhe nga gjuhë sisë. Më 21 nëntor i zhvilloi punimet konferenca shkencore me temë “Shaban Demiraj – figurë e shquar e albanologjisë dhe ballkanologjisë”. Më pas, punimet e tyre shkencore në konferencë i paraqitën studiuesit nga Shkupi, Prishtina e Tirana: Qemal Murati, Xhevat Lloshi, Emil Lafe, Dimitar Pandev, Ludmill Spasov, djali i profesorit të  ndjerë, Bardhyl Demiraj, Haki Ymeri, Nexhip Merkuri, Bardhosh Gaçe, Naile Mala Imami, Myrvete Dreshaj – Baliu & Begzad Baliu, Kujtim Kapllani, Hysen Matoshi, Zeqirja Neziri, Agim Poloska, Asllan Hamiti, Mirushe Hoxha, Valbona Toska Ismet Osmani, Mustafa Ibrahimi, Berton Sulejmani, Bukurije Mustafa, Hidajete Azizi  dhe Zeqirija Ibrahimi. Gjatë  kësaj konference ministri i Arsimit dhe Shkencës, Abdilaqim Ademi kumtoi edhe lajmin e shumëpritur nga Instituti. Ministria e Arsimit dhe Shkencës vendosi të lejojë hapjen e tre programeve studimore të shkallës së magjistraturës, përkatësisht në Gjuhë shqipe, Letërsi shqipe dhe Histori me marrëdhënie ndërkombëtare. Në  bazë  të  kë tij vendimi të Ministrisë në janar u shpall konkurs për regjistrimin e studentëve dhe tashmë studimet e magjistraturës kanë filluar dhe procesi arsimor po vijon  normalisht dhe sipas dinamikës së parashikuar. Instituti i Trashëgimisë Shpirtërore e Kulturore të Shqiptarëve – Shkup, ishte ndërmjetës në arritjen e marrëveshjes në mes të Drejtorisë së Përgjithshme të Arkivave të Shqipërisë dhe Qendrës Përkujtimore të Holokaustit të Hebrenjve në Maqedoni, e cila marrëveshje u nënshkrua më 15 dhjetor në Shkup.

Me këtë rast, u hap edhe ekspozita me dokumente dhe fotografi me temë “Nderi i njeriut”, në të cilën u prezantuan dokumente dhe fotografi për sakrificën e popullit hebre gjatë Luftës së Dytë Botërore. Më 12 dhjetor Instituti, i përkrahur nga Qendra Informative Kulturore dhe Komuna e Çairit shënoi 35 vjetorin e ndarjes së Çmimit Nobel të Paqes, për shkupjanen shqiptare Gonxhe Bojaxhiu – Nënë Tereza. Ne po mundohemi me të gjitha mundësitë që t’i dalim borxhit Nënë Terezës për aktivitetin e saj human, por edhe kombëtar, sepse ajo doli nga Shkupi dhe mes saj ne dëshmojmë për autoktoninë tonë iliro-shqiptare. Gjatë dhjetorit të  vitit të kaluar Institutin, e vizitoi një delegacion i arbëreshëve të Italisë, i udhëhequr nga dekani i Fakultetit Albanologjik të Universitetit të Kalabrisë dhe studiues i njohur i albanologjisë, Prof. dr. Francesko Altimari. Delegacioni u prit nga stafi shkencor i Institutit dhe drejtori Dr. Skender Asani, i cili theksoi se një nga qëllimet e këtij takimi, është vënia e bazave të bashkëpunimit në mes këtyre dy institucioneve të rëndësishme nga fusha e shkencave albanologjike. Segment i veçantë  i punës sonë është botimi i veprave shkencore dhe revistave në kuadër të institutit. Për herë të parë në  historinë  e shkencës, dy institute që  trajtojnë historinë e dy popujve të ndryshëm, atij shqiptar dhe maqedonas, realizuan një projekt të përbashkët. Bëhet fjalë për botimin e përmbledhjes së kumtesave shkencore, në  shqip dhe maqedonisht, në të cilën autorë shqiptarë dhe maqedonas shfaqën pikëpamjet dhe hulumtimet e tyre shkencore-historike mbi njërën nga ngjarjet e rëndësishme në historinë e vendit Kryengritjen e shtatorit. Poashtu me ndihmën e organizatës ZFD botohet edhe përmbledhja “Identitete”, në  të  cilën poashtu studiues shqiptarë dhe maqedonas shfaqin mendimet e tyre mbi identitetin, historinë dhe kulturën e vendit. Instituti me ndihmën e Ministrisë së Kulturës ka botuar veprën shkencore ”Probleme aktuale të  gjuhës së sotme shqipe-E nesërmja e gjuhës shqipe përcaktohet sot, e studiuesit të  mirënjohur Prof.dr. Qemal Murati. Kjo vepër si bosht të saj ka çështjet e kujdesit për gjuhën  amtare, çka përbën një shqetësim të përhershëm të këtij autori. Vepra është ndërtuar si një  mozaik katërpjesësh. Pjesa e parë titullohet “Gjuha si kod komunikimi dhe si kod emocional”, pjesa e dytë:  “Biseda për shqipen standarde”, e treta “Mendime e meditime për gjuhën” dhe e katërta “Referenca filologjike”. Sipas profesorit Rami Memushaj kjo vepër përbën një prurje tjetër me vlerë të  Prof. dr. Qemal Muratit, e cila ka për qëllim që të vetëdijesojë folësit e shqipes, por edhe shtetet shqiptare , për nevojën e mbrojtjes së gjuhës  shqipe nga ndërhyrjet në kodet e saj si dhe nga shkeljet e normave të këtyre kodeve në ligjërimin e shkruar e të folur.

Instituti ka botuar edhe veprën shkencore të punonjësit shkencor të ITSHKSH-së, Dr. Zeqirija Ibrahimi “Interlinearis”, që përkthehet si ndërmjet rreshtave-në kuptim të titullit të kësaj vepre nënkupton një libër që ka shtruar disa çështje (të ndërmjetme) të filologjisë , por jo vetëm. Në  kapitullin e parë gjenden tekstet që kanë të bëjnë me gjuhën standarde në Maqedoni, pastaj vijnë disa tekste që, duke ndjekur modelin e studimeve që i ka realizuar në kuadër të  gjurmimeve të tij-analizën e konektorëve të tekstit, përkatësisht të mjeteve të lidhjes së një  teksti, nga qasja forenzike. Pjesa tjetër e librit të Ibrahimit ka të bëjë me disa interferime gjuhësore, stilistikën e gjuhës dhe transkriptimin e teksteve shqipe me alfabet arab.

Janë  botuar dy numra, 9 dhe 10 të revistë s “Studime Albanologjike”, me kryeredaktor Prof. dr. Qemal Muratin, në të cilën studiues të ndryshëm nga fusha e gjuhësisë, letërsisë, historisë, folklorit, kulturës kanë sjellë para lexuesve tema të reja dhe interesante për opinionin shkencor.

Si rrjedhojë e aktiviteteve të vitit 2014 u botuan numrat 7, 8 dhe 9 të revistës SCUPI, në të cilën botohen punimet shkencore të prezantuara në konferenca, seminare, tryeza të rrumbullakëta, tribuna apo simpoziume të organizuara nga Instituti. Në  numrin 7 u botuan punimet e konferencës shkencore mbi 100 vjetorin e Luftë s së  Parë Botërore, në numrin 8 punimet e konferencës mbi figurën e albanologut të madh Shaban Demiraj, ndërsa në numrin 9 u botuan punimet e konferencës shkencore me titull “Sfidat e trashëgimisë kulturore në Maqedoni”.

Gjatë vitit të kaluar është bërë edhe avancimi profesional-shkencor i punonjësve tanë  shkencore. Rini Useini mori titullin magjistër në fushën e folklorit, ndërsa Hidajete Azizi mori titullin doktor në fushën e gjuhësisë.

Para Institutit, menaxhmentit, punonjësve shkencorë dhe administratës së tij gjenden shumë  sfida dhe projekte, të cilat do të shtrihen në planin hulumtues-shkencor, arsimor dhe në atë të organizimit të  konferencave shkencore. Synojmë  që këtë vit të rrisim numrin e veprave shkencore, që do të botohen nga punonjësit shkencorë të Institutit. Konsiderojmë  se në këtë mënyrë, duke vendosur nga një gur do të ndërtojmë kalanë  e botimeve shqiptare, të  domosdoshme për njohjen e vetvetes dhe më pas edhe të të tjerëve.

(Ky referim u lexua në promovimin e punës njëvjeçare të ITSHKSH-së që u organizua më 24 mars të vitit 2014)