“Nuk mund t’i bësh mirë tjetrit, pa e lënë keq veten” / “Не можеш да му направиш добро на другиот, без да си наштетиш себеси” /   “You can’t do good to the other without hurting yourself”

Nga Prof.dr. Skender ASANI

Në historinë e tmerreve çnjerëzore, ku jeta e njeriut nuk vlente as sa një fletë e tharë dushku, ndodhi edhe një tragjedi e madhe me përmasat kolosale të dhembjes e frikës. Kjo tragejdi emrin e kishte Holoakust, kurse hebrenjtë ishin ata të cilët kaluan nëpër rrathët e këtij ferri. Në secilin rreth sfidohej fati dhe e ardhmja e hebrenjëve, por pati edhe purgator ku njerëzit vullnetmirë, edhe këtu në Shkup, në Prishtinë, në Shkodër e gjetiu, tregonin mëshirë e solidaritet për këtë popull që pa të drejtë ishte shënjestruar nga makineria vrastare e nazi-fashizmit.

Sot në këtë akademi përkujtimore jemi mbledhur edhe njëherë që të evokojmë një ngjarje që i dha fund dramës kolektive të një populli i cili vuante çastet e fundit nëpër kampet e përqëndrimit.

Në ato ditë të ftohta janari të vitit 1945, Armata e Kuqe kishte përparuar në thellësi të territorit të Polonisë dhe pasi çliruan Varshavën dhe Krakovin, më 27 janar 1945, trupat sovjetike hynë në Aushvic , duke çliruar të mbijetuarit e rrjetit të kampeve të përqendrimit, me çka në sytë e botës zbuloheshin përmasat shtazarake të një ideologjie antisemite.

Sot pas 78 viteve, kur evokojmë këtë ngjarje që i dha fund vuajtjeve dhe përndjekjev të hebrenjëve, një pyetje që na imponohet vetvetiu është: Sa ka nxjerrë mësime njerëzimi nga e kaluara e errët dhe cilat janë përgjigjet e njerëzve të arsyeshëm ndaj ngjarjeve me karakter antihuman?

Gjatë kohës sa vepronte murtaja fashiste, në Bernë të Zvicrës funksiononte një grup diplomatësh i udhëhequr nga Aleksander Ładoś (1891-1963), ambasador polak në Zvicër në periudhën nga 1940 deri në 1945. Ładoś ishte udhëheqës i të ashtuquajturit “Grupi i Bernit, i cili vepronte fshehurazi në shpëtimin e mbi 10 mijë hebrenjve nga Holokausti, duke i pajisur me pasaporta të falsifikuara të Amerikës Latine, kryesisht paraguajane.

Grupi përbëhej nga katër diplomatë polakë dhe dy përfaqësues të organizatave hebraike: ambsadori Aleksander Ładoś, ndihmësi i tij dhe kreu i degës politike Stefan Ryniewicz, konsulli Konstanty Rokicki, atasheu dhe specialisti për çështjet hebraike Dr Juliusz Kühl, si dhe aktivisti sionist dhe deputeti polak Abraham Silberschein dhe Chaim Eiss, një aktivist hebre.

Këtë fakt po e përmendim për t’u ndërlidhur me pyetjen e mësipërme se cilat mund të jenë reagimet dhe veprimet e njerëzve të arsyeshëm ndaj ngjarjeve me karakter antihuman. Siç mund ta shohim nga shembulli i lartpërmendur, që ndërlidhet me një grup diplomatësh i udhëhequr nga ambasadori polak në Zvicër, Aleksander Ładoś, edhe në kohë të vështira ka njerëz me shpirt të madh që sakrificën për tjetrin e kanë kauzë jetësore, siç ndodhi edhe me dhjetëra familje shkupjane që rrezikuan veten për të shpëtuar fqinjët e tyre hebre gjatë LDB.

Tragjeditë njerëzore mund të përsëriten dhe ato mund ta kenë fytyrën e njejtë të tmerrit, por ajo çka na intereson neve sot është pyetja: A mundet solidariteti dhe sakrifica për tjetrin të krijoj sërish fole në zemrat e njerëzve human?

Nëse i referohemi dekadave të fundit të këtij shekulli, e sidomos tensioneve të shkaktuara si pasojë e invazionit rus në Ukrainë, mund të konstatojmë se njerëzimi ka përjetuar në mënyrë ciklike efektet e mosmarrëveshjeve që kanë përfunduar në konlfikte të armatosura. Mijëra viktima të pafajshme, kolona të gjata refugjatësh, përplasje të ashpra luftarake, të gjitha këto përbëjnë bilancin e një logjike që përjashton arsyen nga vendimarrja politike. Prandaj ne si evropianë nuk guxojmë të lejojmë që “kuajt e apokalipsës” të kalërojnë sërish nëpër vendet tona. Me këtë rast më lejoni të parafrazoj edhe një thënie të Nënës Tereze e cila apelonte që para se të fillojë një konflikt, palët duhet menduar mirë se vetëm dialogu dhe mirëkuptimi janë rrugët e vetme që sjellin perspektivë për njerëzit.

Evropa duhet të mbrohet nga tendecat që si synim kanë prishjen e balanceve gjeopolitike në rajon si rrjedhojë e përhapjes së konfliktit nga Ukraina në Ballkan, por edhe çrrënjosjen e të gjitha deformimeve që dëmtojnë demokracinë, siç është lidhja e pushtetit me krimin dhe korrupsionin. Ne duhet sërish të tregojmë sens të lartë përgjegjësie, duke refuzuar çfarëdo lloj alternative që nuk është euro-atlantike si dhe të angazhohemi që demokracia të jetë prodhim i betejave të ndershme politike. Heronjë nuk kemi vetëm në luftë. Heronjë ka edhe në paqe. Por këta të fundit kanë një mision të dyfisht: të parandalojnë çfarëdo shkëndije që mund të sjell konflikt dhe të dalin mbi egocentrizmin etnik e fetare në favor të mirëkuptimit me të tjerët. Nëse gjatë LDB patëm heronj të heshtur që ua shpëtuan jetën hebrenjëve, sot kemi nevojë për disa heronjë të tjerë, të cilët duke tejkaluar vetveten arrijnë të ruajnë harmoninë fqinjësore e shoqërore, ose siç thotë një urti popullore shqiptare: “Nuk mund t’i bësh mirë tjetrit, pa e lënë keq veten.”

Me këtë urti popullore po e përfundoj edhe fjalën time kushtuar 78 vjetorit të çlirimit të kampit të Aushvicit nga Armata e Kuqe, me ç’rast populli hebre u la i lirë të gëzojë jetën me dinjitet, kurse njerëzimi i mbeti ta memorojë në mendje Holokastin si një ngjarje e cila nëse nuk luftohet me të gjitha forcat e përbashkëta, mund të na përsëritet sërish në trajta e mënyra të ndryshme.

Shkup, 27 janar 2023

---

Од проф. д-р Скендер Асани

 

Во историјата на нехуманите ужаси, каде човечкиот живот не вредеше ни колку сув дабов лист, имаше и голема трагедија со колосални размери на болка и страв. Оваа трагедија беше наречена Холокауст, а Евреите беа тие кои поминаа низ круговите на овој пекол. Во секоја област судбината и иднината на Евреите беше оспорувана, но имаше и пургатори каде доброволните луѓе, како овде во Скопје, во Приштина, во Скадар и на други места, покажаа милост и солидарност за овој народ кој беше неправедно цел на нацистичката убиствена машинерија.

Денес, во оваа меморијална академија, се собравме за да уште еднаш  евоцираме настан кој стави крај на колективната драма на народот кој ги претрпе последните моменти во концентрационите логори.

Во тие студени јануарски денови од 1945 година, Црвената армија напредуваше длабоко во полска територија и по ослободувањето на Варшава и Краков, на 27 јануари 1945 година, советските трупи влегоа во Аушвиц, ослободувајќи ги преживеаните од мрежата на концентрациони логори, со кои ѕверските димензии на антисемитската идеологија беа откриени во очите на светот.

Денес, после 78 години, кога се потсетуваме на овој настан кој стави крај на страдањата и прогонствата на Евреите, прашањето што ни се наметнува е: Колку научи човештвото од мрачното минато и кои се одговорите на разумните луѓе за настани од античовечки карактер?

За време на фашистичката чума, група дипломати предводени од Александар Ладош (1891-1963), полски амбасадор во Швајцарија од 1940 до 1945 година, оперирале во Берн, Швајцарија. Ладош бил водач на т.н.”Бернска Група”, која работеше тајни за да спаси над 10.000 Евреи од холокаустот, обезбедувајќи им фалсификувани латиноамерикански пасоши, главно парагвајски.

Групата се состоеше од четворица полски дипломати и двајца претставници на еврејски организации: амбасадорот Александар Ладош, неговиот помошник и шеф на политичкиот огранок Стефан Рињевич, конзулот Константи Рокицки, аташе и специјалист за еврејски прашања д-р Јулиуш Кул, како и ционистички активист и полски Пратеникот Абрахам Силбершајн и Хаим Ајс, еврејски активист.

Овој факт го споменуваме за да се надоврзаме со горенаведеното прашање за тоа какви можат да бидат реакциите и постапките на разумните луѓе за настани од античовечка природа. Како што можеме да видиме од гореспоменатиот пример, кој е поврзан со група дипломати предводени од полскиот амбасадор во Швајцарија, Александар Ладош, дури и во најтемните времиња има луѓе со голем дух кои жртвувањето за другите ја имаат како своја витална кауза, како што се случи со десетици скопски семејства кои се ризикуваа сами себеси со цел да ги спасат своите еврејски соседи за време на ВСВ.

Човечките трагедии можат да се повторат и да го имаат истиот лик на ужас, но она што не интересира денес е прашањето: Дали солидарноста и жртвата за другиот можат повторно да создадат гнезда во срцата на хуманите луѓе?

Ако се осврнеме на последните децении од овој век, а особено на тензиите предизвикани како резултат на руската инвазија во Украина, можеме да заклучиме дека човештвото циклично ги доживеало ефектите од споровите кои завршиле со вооружени конфликти. Илјадници невини жртви, долги колони бегалци, жестоки воени судири, сето тоа го сочинуваат балансот на логиката која го исклучува разумот од политичките одлуки. Затоа, ние како Европејци не се осмелуваме да дозволиме „коњите на апокалипсата“ повторно да јаваат низ нашите земји. Во оваа прилика, дозволете ми да парафразирам една изјава на Мајка Тереза ​​која апелираше дека пред да започне конфликт, страните треба добро да размислат дека само дијалогот и разбирањето се единствените начини кои им носат перспектива на луѓето.

Европа мора да биде заштитена од тенденциите кои имаат за цел да ја нарушат геополитичката рамнотежа во регионот како резултат на ширењето на конфликтот од Украина на Балканот, но и да ги искорени сите деформации кои и штетат на демократијата, како што е поврзаноста на моќта со криминалот и корупцијата. Мораме повторно да покажеме високо чувство на одговорност, отфрлајќи секаква алтернатива што не е евроатлантска, како и да се заложиме демократијата да биде производ на чесни политички борби. Немаме херои само во војна. Има херои и во мир. Но, вторите имаат двојна мисија: да спречат каква било искра што може да донесе конфликт и да се издигнат над етничкиот и верскиот егоцентризам во корист на разбирањето со другите. Ако за време на ВСВ имавме тивки херои кои ги спасуваа животите на Евреите, денес ни требаат некои други херои, кои со надминување на себеси успеваат да одржат соседство и социјална хармонија, или како што вели една албанска народна поговорка: „Не можеш да му направиш добро на другиот, без да си наштетиш себеси“.

Со оваа народна поговорка, го завршувам мојот говор посветен на 78-годишнината од ослободувањето на логорот Аушвиц од страна на Црвената армија, во кој случај еврејскиот народ беше оставен слободен да ужива достоинствено во животот, додека човештвото остана да се сеќава на Холокаустот како настан кој ако не се бори со сите здружени сили може повторно да се повтори во различни форми и начини.

 

Скопје, 27 јануари 2023 година

---

By Prof. dr. Skender

 

 

During the history of inhumane horrors, where human life was not even worth as much as a dry oak leaf, a great tragedy occurred with the colossal proportions of pain and fear. This tragedy was called the Holocaust, and the Jews were the ones who passed through the circles of this hell. In each direction, the fate and future of the Jews was challenged, but there was also a purgatory where good-willed people, like here in Skopje, Pristina, in Skadar and elsewhere, showed mercy and solidarity for this people who were unfairly targeted by the Nazi murderous machinery.

Today, in this memorial academy, we have gathered once again to evoke an event that ended the collective drama of the people who suffered their last moments in concentration camps.

In those cold days of January 1945, the Red Army had advanced deep into Polish territory, and after liberating Warsaw and Krakow, on January 27, 1945, Soviet troops entered Auschwitz, freeing the survivors of the network of concentration camps, with which the beastly dimensions of an anti-Semitic ideology were revealed in the eyes of the world.

Today, after 78 years, when we recall this event that ended the suffering and persecution of the Jews, a question that naturally imposes itself on us is: How much has humanity learned from the dark past and what are the responses of reasonable people to events of an anti-human character ?

During the fascist plague, a group of diplomats led by Aleksander Ładoś (1891-1963), Polish ambassador to Switzerland from 1940 to 1945, operated in Bern, Switzerland. Ładoś was the leader of the so-called “Bern Group, who worked secretly to save over 10,000 Jews from the Holocaust, providing them with forged Latin American passports, mainly Paraguayan ones.

The group consisted of four Polish diplomats and two representatives of Jewish organizations: Ambassador Aleksander Ładoś, his assistant and head of the political branch Stefan Ryniewicz, consul Konstanty Rokicki, attaché and specialist for Jewish affairs Dr Juliusz Kühl, as well as Zionist activist and Polish MP Abraham Silberschein and Chaim Eiss, a Jewish activist.

We are mentioning this fact to be related to the above question about what the reactions and actions of reasonable people can be to events of an anti-human nature. As we can see from the above-mentioned example, which is related to a group of diplomats led by the Polish ambassador to Switzerland, Aleksander Ładoś, even in the darkest of times there are people with a great spirit who make sacrifice for others as their vital cause, as happened with dozens of families in Skopje who risked themselves to save their Jewish neighbors during the WWII.

Human tragedies can be repeated and they can have the same face of horror, but what interests us today is the question: Can solidarity and sacrifice for the other create nests in the hearts of humane people, again?

If we refer to the last decades of this century, and especially the tensions caused as a result of the Russian invasion in Ukraine, we can conclude that humanity has cyclically experienced the effects of disputes that have ended in armed conflicts. Thousands of innocent victims, long columns of refugees, fierce military clashes, all these constitute the balance of a logic that excludes reason from political decision-making. Therefore, we as Europeans do not dare to allow the “horses of the apocalypse” to ride through our countries again. On this occasion, allow me to paraphrase a statement of Mother Teresa, who appealed that before a conflict begins, the parties should think carefully that only dialogue and understanding are the only ways that bring perspective to people.

Europe must be protected from the tendencies that aim to upset the geopolitical balance in the region as a result of the spread of the conflict from Ukraine to the Balkans, but also to eradicate all the deformations that harm democracy, such as the connection of power with crime and corruption. We must again show a high sense of responsibility, rejecting any kind of alternative that is not Euro-Atlantic, as well as commit to democracy being the product of honest political struggles. We don’t have heroes only in war. There are heroes even in peace. But the last ones have a double mission: to prevent any spark that could bring conflict and to rise above ethnic and religious egocentrism in favor of understanding with others. If during the WWII we had silent heroes who saved the lives of the Jews, today we need some other heroes, who by surpassing themselves manage to maintain neighborhood and social harmony, or as an Albanian old wisdom says: “You can’t do good to the other, without hurting yourself.”

With this wise word, I am ending my speech dedicated to the 78th anniversary of the liberation of the Auschwitz camp by the Red Army, in which case the Jewish people were left free to enjoy life with dignity, while humanity was left to memorize The Holocaust as an event which, if not fought with all joint forces, can be repeated again in different forms and ways.

 

 

Skopje, January 27th 2023