NE DUHET TË PAJTOHEMI ME TË KALUARËN, POR KURRË MOS TA HARROJMË ATË! (Al, Mk, En)

NE DUHET TË PAJTOHEMI ME TË KALUARËN, POR KURRË MOS TA HARROJMË ATË!  

Shkruan: Maja SUSHA

Departamenti për hulumtimin dhe edukimin për Holokaustin në ITShKSh-Shkup

Si një e re që i ka kushtuar më shumë se 10 vjet karrierës së saj profesionale kërkimit dhe edukimit mbi Holokaustin, në mënyrë të lirë dhe krenare mund të them se në vendin ku jam rritur janë arritur suksese të mëdha në këtë fushë dhe jam e nderuar veçanërisht që kam qenë pjesë e krijimit të sektorit të parë shtetëror për edukimin e Holokaustit, që është Departamenti për edukimin dhe studimin e Holokaustit në ITShKSh, i cili u hap zyrtarisht në vitin 2019 dhe në kuadër të të cilit patëm mundësinë të publikojmë më shumë libra dhe memoare, por ato që ishin më të rëndësishmet për mua personalisht janë memoaret e dy hebrenjve të mbijetuara nga Shkupi dhe Shtipi, Mimi Kamhi Ergas dhe Shela Altarac, dy gra të forta, pasardhëset e të cilave jetojnë sot në Izrael dhe që së bashku kanë mbi një duzinë nipërish e mbesash.

Tema jonë sot u kushtohet atyre, sagës së tyre, dhimbjes që kaluan, por mbi të gjitha forcës së tyre për të mbijetuar në momentet më të vështira të jetës së tyre, por edhe për të vazhduar, për të krijuar familje dhe sot ata mund të përcjellin me krenari një histori ndaj gjeneratave të reja.

Në familjen time kemi edhe gra, lufta dhe këmbëngulja e të cilave më mundësoi të jem këtu sot dhe të kem mundësinë të tregoj historinë e tyre.

Stërgjyshja ime Zumbulika, ishte ndarë nga vajza e saj Stefanija, për gati 3 vjet, sepse e morën nga qyteti i vogël i Kragujevcit dhe e çuan në Gjermani. Asnjëherë nuk duan të na e tregojnë saktësisht të gjithë atë sagë, ndoshta sepse ka shumë dhimbje në gjithë historinë, por gjyshja ime Stefanija, në gjithë rininë e saj tragjike, fati i buzëqeshi sadopak.

Si një hebre e re e dërguar në një kamp përqendrimi në Gjermaninë naziste, një burrë, emrin e të cilit nuk na e tha kurrë, e gjeti dhe e dërgoi në shtëpinë dhe familjen e tij për t’a marrë si shërbëtore.

Ajo tha: Ata ishin nazistë, por nuk më rrahën si në kamp, më dhanë ushqim dhe sigurisht që i bëja të gjitha punët e shtëpisë pa bërë asnjë pyetje. Duhej mbijetuar, nuk kisha zgjidhje tjetër, jeta ishte shumë e vështirë.

Në shtëpinë e tyre, ajo mësoi edhe gjermanisht, fliste shumë mirë gjermanisht, por kur ushtria e kuqe hyri në Berlin, atëherë familja duhej të largohej nga Gjermania, ajo tha se u nisën për në Argjentinë, nuk na i tha kurrë emrat e tyre, asnjëherë nuk i dëgjuam, përveç se i kanë dhënë ushqim për të ngrënë dhe nuk e kanë rrahur e keqtrajtuar, dhe se kishte shtratin e saj.

Më pas, përmes Kryqit të Kuq, e ka kuptuar se nëna e saj Zumbulika është në Maqedoni, kështu që vjen në Shkup dhe jeta e tyre vazhdon këtu, ku ka lindur nëna ime dhe ku kam rritur fëmijët e mi, djalin tim Llukën dhe vajzën time Helenën.

Edhe pse nuk e kemi në tërësi historinë e gjyshes sime, disi ajo vazhdon edhe përmes nesh, Një nga faktet interesante që na ka ndodhur muajt e fundit është largimi i vajzës sime për të studiuar në Mynih, në Fakultetin e muzikës dhe teatrit.

Imagjinoni, zyra qendrore e Hitlerit ishte në Fakultetin e muzikës dhe teatrit në Mynih. Nuk e dija këtë fakt, por vajza ime më mori në telefon dhe më tha: Mami, unë këndoj në zyrën e tij!

Imagjinoni, këtë ndërtesë, ku unë krijoj sot, fakulteti im ishte i tyre, idetë dhe planet e tyre ishin shkruar në zyrë, ku këndoj sot! A nuk është kjo dëshmi se e keqja nuk mund të fitojë kurrë?! Unë jam e lirë këtu, Mynihu është shtëpia ime e dytë, ndërsa për stërgjyshen time ky vend ka qenë një tmerr, sa çudibërëse është jeta!

Kështu që mesazhi im sot është se ne duhet të pajtohemi me të kaluarën, por kurrë mos ta harrojmë atë. Forca e këtyre grave tregon pikërisht këtë!

Historia transmetohet, mbahet mend, nuk harrohet, por e ardhmja është ajo për të cilën duhet të përpiqemi dhe të punojmë së bashku!

Këto gra dhe forca e tyre do të jenë gjithmonë pjesë e jetës sime dhe frymëzim për të vazhduar të përballoj fuqishëm sfidat e së ardhmes sime!

Kurrë më prap!

Ne kujtojmë!

27.01.2021

———————————————————————-

 

НИЕ ТРЕБА ДА СЕ ПОМИРИМЕ СО МИНАТОТО, НО НИКОГАШ ДА НЕ ГО ЗАБОРАВИМЕ!

Пишува: Маја СУША

Оддел за едукација и проучивање на Холокаустот при ИДКНА-Скопје

Како млад човек, кој што повеќе од 10 години од својот професионале работен век го посветил на истражување и едукација за холокаустот, можам слободно и гордо да кажам дека во земјата во која израснав се постигнати огромни успеси на ова поле, а особено ми преставува чест што бев дел и од стварувањето на првиот државен сектор за холокауст образование, а тоа е Секторот за холокауст образование и истражување при ИДКНА, кој беше и официјално отворен во 2019 година, и во чии рамки и делувања имавме можност да побликуваме повеќе книги и мемоари, но оние кои за мене лично имаа најголема важност се токму мемоарите на две преживеани еврејки од Скопје и Штип, Мими Камхи Ергас и Шела Алтарац, две силни жени чие потомство денеска живее во Израел и кои имаат заедно над десетина свои внуци.

Нашата тема денеска е посветена ним, на нивната сага, болката низ која минале, но пред се’ на нивната сила да преживеат и во најтешките моменти од нивниот живот, но и продолжат понатака, да создадат семејства и да денеска гордо можат да ја пренесат својата приказна на новите генерации.

Во моето семејство истотака имаме жени, чија што борба и непоколебливост да преживеат овозможило денеска јас да бидам тука и да имам можност да ја раскажам нивната приказна.

Мојата прабаба Зумбулика, која што била разделена од својата ќерка Стефнија, речиси 3 години, затоа што од малиот град Крагуевац ја земале и однеле во Германија. Целата таа сага, никогаш точно не сакаат да ни ја раскажат, најверојатно бидејќи премногу болка има во целата приказна, но мојата баба Стефанија, во целото нејзина трагична младост, сепак имала и малку среќа.

Како млада еврејка однесена во логорите во Нацистичка Германија, сепак се нашол човек, чие име никогаш не ни го кажа и ја однел во својот дом и кај своето семејство, со цел да им биде слугинка.

Таа велеше: Нацисти беа, но не ме тепаа како во логорот, ми даваа да јадам и секако целата домашна работа ја извршував без да поставувам никакво прашање. Мораше да се преживее, немав друг избор, животот беше , многу тежок.

Таа во нивниот дом, го научила и германскиот јазик, зборуваше германски многу добро, но кога Црвената Армија влегла во Берлин, тогаш семејството морало да ја напушти Германија, таа рече дека заминале за Аргентина, никогаш не ни кажа како се викаат, никогаш име не сме чуле, освен дека и давале за јадење и не ја тепале и малтретирале и дека имала свој кревет.

Потоа преку Црвениот крст дознала дека нејзината мајка Зумбулика е во Македонија, па така таа доаѓа во Скопје и нивниот живот продолжува тука, каде што е родена мојата мајка и каде што јас ги израснав моите деца, мојот син Лука и мојата керќа Хелена.

Иако приказната на мојата баба ја немаме во целост, некако таа и преку нас продолжува, еден од интересните факти кои ни се случуваат во изминатите месеци е токму заминувањето на мојата ќерка на студии во Минхен, на Факултетот за музичка уметност и театар.

Замислете, главната канцеларија на Хитлер била токму на Факултетот за музика и театар во Минхен. Овој факт не го знаев, но мојата ќерка ми се јави и ми вели: Мамо, јас пеам во неговата канцеларија!

Замисли, оваа зграда, каде што творам денеска, мојот факултет бил нивни, нивните идеи и планови се пишувале во канцеларијата, во која јас денеска пеам! Зарем тоа не е доказ дека злото никогаш не може да победи?! Јас сум слободна тука, Минхен е мојот втор дом, а за мојата прабаба ова место било хорор, колку само е животот чудесен!

Така што мојата порака денеска е дека ние треба да се помириме со минатото, но никогаш да не го заборавиме. Силата на овие жени, го покажува токму тоа!

Приказната е пренесена, запаметена е, не е заборавена, но иднината е она кон кое треба да се стремиме и на која треба заеднички да работиме!

Овие жени и нивната сила, секогаш ќе бидат дел од мојот живот и инспирација да продолжам силно да се соочувам со предизвиците на мојата иднина!

Никогаш повеќе!

Ние паметиме!

Ви благодарам!

27.01.2022

 ———————————————————————-

WE NEED TO FACE OUR PAST, BUT NEVER FORGET IT!

Writes: Maja SUSHA

Department for holocaust education and research, ISCHA – Skopje

As a young woman, who has dedicated more than 10 years of her professional career to research and education on the Holocaust, I can freely and proudly say that in the country where I grew up, we have achieved great successes in this field, and I am especially honored that I was also part of that created the first state funded department for Holocaust education, which is the Department for Holocaust Education and Research at ISCHA, which was officially opened in 2019, and we had the opportunity to publish more than 10 books and memoirs in just 2 years. The ones that were the most important to me personally are the memoirs of two survivors from Skopje and Shtip, Mimi Kamhi Ergas and Shela Altarac, two strong women who nowadays lives in Israel and have over 10 grandchildren.

Our topic today is dedicated to them, to their saga, the pain they went through, but above all to their strength to survive in the most difficult moments of their lives, but also to continue, to create families and to say that they have continue to tell the story to the new generations.

In my family, we also have that kind of women, whose struggle and fight for better future enabled me to be here today and have the opportunity to tell their story.

My great-grandmother Zumbulika, who was separated from her daughter Stefanija, my grand mother, for almost 3 years during the Second Word war. They took her from the small town of Kragujevac and deported her to Germany. They never want to tell us the exactly whole story, probably because there is too much pain in their lives, but my grandmother Stefanija, in all her tragic youth life, was still a little lucky.

As a young Jewish girl being taken to a concentrations camp in Nazi Germany, there was one German family which name she never told us, took her to their home to be their maid, actually slave..

She said: They were Nazis, but they did not beat me like in the camp, they gave me food and of course I did all the housework without asking any questions. I had to survive, I had no other choice, life was very difficult.

In their home, she also learned German, she spoke German very well, but when the Red Army entered Berlin, the family had to leave Germany, she said they went to Argentina. She never told us their names, we never heard their names, except that they gave her food and did not beat and abuse her and that she had her own bed.

After that, she found out through the Red Cross that her mother Zumbulika is in Macedonia, so she comes to Skopje and their life continues here, where my mother was born and where I raised my children, my son Luka and my daughter Helena.

Although we do not have the whole story of my grandmother’s suffering, somehow it continues through us, one of the interesting facts that has happened to us in recent months is the departure of my daughter to study in Munich, at the Faculty of Music and Theater.

Can you imagine, Hitler’s main office was at the Faculty of Music and Theater in Munich. I did not know this fact, but my daughter called me and said: Mom, I sing in his office!

Imagine, this building, where I create music today, my faculty was theirs, their ideas and plans were written in the office, where I sing today! Isn’t that a proof that evil can never win?! I’m free here, Munich is my second home, and for my great-grandmother this place was a horror, how life can bring such a story!

So, my message today is that we need to face our past, but never forget it. The strength of these women shows that very clear!

They tolled their story, it is remembered, it is not forgotten, but the future is what we should strive for and work on together!

These women and their strength will always be a part of my life and inspiration to continue to strongly face the challenges of my future and fight for better future for the children of our world!

Never again!

We remember!

Thank you!

27.01.2022

Shikoni gjithashtu

ITSHKSH SHKËMBEN PËRVOJA SHKENCORE ME UNIVERSITETET AMERIKANE

Shkup, 08. 03. 2024 – Anne Donohue, profesoreshë e asocuar dhe Christina L. Wassenaar, profesoreshë …