ITSH Instituti i Trashëgimisë Shpirtërore e Kulturore të Shqiptarëve – Shkup
Arsyeja pse jemi sot para jush, gazetarë të nderuar, vjen si pasojë e mospajtimit tonë ndaj autoriteteve të Qytetit të Shkupit me mënyrën se si ata po e trajtojnë trashëgiminë e shejtë të Gonxhe Bojaxhiut – Nënës Terezë. Dhe ishte ngjarja e fundit që na dëshmon se ky keqtrajtim fatkeqësisht e ka njëfarë vazhdimësie, sepse në fillim u dëmtua pllaka përkujtimore e Nënës Terezë dhe Qyteti i Shkupit nuk reagoi fare. Tani shkohet edhe më tutje me këtë keqtrajtim, duke e shkatërruar pamëshirmshëm një bredh të cilin Nëna Terezë e kishte mbjellë me dorën e vet para 40 viteve, me rastin e vizitës së saj të fundit në Shkup në vitin 1980.
Në botën demokratike-perendimore, ku synojmë të shkojmë edhe ne si shoqëri dhe si shtet, edhe drunjt e caktuar nëpër qytete kanë statusin e monumentit kulturor-historik. Atje evidentohen me shumë kujdes këta drunj, mbrohen nga brejtës dhe insekte të ndryshme, kurohen nga sëmundjet e shumta, rivitalizohen dhe ata nuk guxon askush t’i dëmtojë sepse me këtë bëjnë vepër penale.
Në Shkup para pak ditësh era kishte shkulur bredhin e Nënës Terezë dhe ne si Institut apeluam që ndaj këtij bredhi të kihet kujdes maksimal, sepse shpresonim që bashkë me Qytetin e Shkupit do të gjejmë një gjuhë të përbashkët sa i përket rimbjelljes së këtij bredhi në vendin e njejtë.
Shpresonim se kyetarja e Qytetit të Shkupit, Danella Arsovska, do ta merr seriozisht apelin tonë për të mbrojtur këtë bredh të rrallë, por kjo nuk ndodhi. Në vend se të ruhet nga dëmtimi i mëtejm, bredhi u pre dhe u copëtua në disa pjesë nga NP “Parqe dhe Gjelbërime”. Kjo Ndërmarrje Publike e Qytetit të Shkupit, pa përfillur fare kërkesat dhe sugjerimet tona profesionale, ka cënuar vrazhdë elementin historik e kulturor të trashëgimisë së Gonxhe Bojaxhiut- Nënës Terezë, për arsye se përpos që bredhi ishte mbjellë nga vet dora e Nënës Terezë, ai shënjonte edhe vendodhjen ku ishte edhe shtëpia e saj e lindjes. Madje me shkatërrimin e këtij bredhi, Qyteti i Shkupit, me apo pa qëllim, po e shkul edhe sentimentin ndaj një komuniteti të rrezikuar nga zhbërja, siç janë katolikët e Shkupit. Këta të fundit nuk kanë as meshë në gjuhën shqipe, por edhe ky problem do të merr udhën e zgjidhjes me emërimin e një meshtari që do të mbaj meshën në gjuhën amtare të katolikëve të Shkupit.
Kërkesave tona të njëpasnjëshme drejtuar zonjës Arsovska, për një takim konsultativ, iu përgjigjën vetëm sëpatat dhe sharrat që ajo i komandon përmes NP “Parqe e Gjelbërime”.
Për dallim nga zonja Arsovska e cila vazhdon ta vëzhgoj situatën nga distanca, dhe të sillet me indiferentizëm të pajustifikueshëm, ishte ambasadori austriak, miku im, Shkëlqesia e tij z.Georg Uotsas, i cili menjëherë, bashkë me stafin e tij doli në terren dhe mblodhi boçat që kishin mbetur pas shkatërrimit të bredhit të Nënës Terezë. Ideja e tij ishte gjeniale, sepse sado që dikush mundohet ta fsheh krimin, gjurmët e tij sërish ngelin në vendin e krimit.
Me këtë gjest, ambasadori austriak përpos që u solidarizua me revoltën e ITSHKSH për dëmin që i është shkaktuar një trashëgimie të Gonxhe Bojaxhiut – Nënës Tereze, ai njëherësh dërgoi mesazhin e paqes dhe të përtrirjes, që ishte edhe mision i vet Nënës Tereze. Ideja për të grumbulluar boçat e këtij bredhi të shkatërruar dhe ruajtja e tyre si relikt që do të shërbenin edhe si fara për të mbjellë një bredh të ri, e shpreh më së miri thelbin e këtij mesazhi të ambasadorit austriak.
Por, ata që coptuan këtë bredh kishin harruar t’i marrin me vete edhe boçat plot me fara, prandaj do të jetë e pamundur që të fshihet e kaluara e lavdishme e familjes Bojaxhiu nga Shkupi, sepse fara e paqës dhe miqësisë e Nënës Terezë do të vazhdojë të përhapet edhe përmes këtyre boçave.
U jemi shumë mirënjohës gjthë atyre që ndanë me ne shqetësimin dhe revoltën ndaj këtij akti të shëmtuar. Sidomos u jemi mirënjohës diplomatëve të akredituar në Shkup, të cilët përpos që po dërgojnë raporte në qendrat e tyre mbi këtë goditje që po i bëhet trashëgimisë së Nënës Terezë, ata edhe me gjeste konkrete, siç ishte Ambsadori Austriak, z. Uotsas, po na tregojnë dhe po na sjellin përvojat e tyre të shkëlqyera se vetëm duke e ruajtur trashëgiminë kulturore dhe shpirtërore, mund të ndërtohen perspektiva të ndritshme për një shoqëri dhe një shtet.
ITSHKSH konsideron se trashëgimia e Gonxhe Bojaxhiut-Nënë Terezës është e gjerë dhe ajo duhet ruajtur si sytë e ballit, përfshi edhe këtë bredh, por edhe pllakën e cila u dëmtua ditë më parë dhe autoritetet e Qytetit të Shkupit ende nuk kanë dhënë një pistë të duhur mbi epilogun e hetimeve sa i përket autorëve keqbërës të kësaj vepre të shëmtuar.
Është për të ardhur keq se si një Ndërmarrje Publike e Qytetit të Shkupit, siç është “Parqet dhe Gjelbërimet” të tregohet kaq e pamëshirshme ndaj drunjve që janë simbol i Shkupit dhe si është e mundur që udhëheqësit e kësaj ndërmarrje aq shpejt kanë vendosur për fatin e këtij bredhi, pa kurrfarë konsultimi paraprak me ekspertë të ndryshëm. Për të qenë absurdi edhe më i madh, drejtori i kësaj NP jep një arsyetim qesharak dhe jo bindës, se gjoja ka qenë e pamundur të rikthehet në vendin e mëparshëm ky bredh, ndonëse e vërteta është krejt tjetër pasi që ka mundur të sanohet gjendja dhe të mos vijë deri te dëmtimi i kësaj peme historike. Rimbjellja e këtij bredhi ka mundur të bëhet pa kurrfarë problemi, pasi që kanë ekzistuar të gjitha parakushtet për një gjë të tillë, vetëm ka mjaftuar që të futet pak më thellë seç ka qenë më parë. Plot raste në botë ndodhin që të bëhet zhvendosja e drunjëve dhe kjo kryhet pa kurrfarë problemi, pasi që ekzistojnë të gjitha parakushtet bio-vegjative që drunjtë e tillë sërish të përtërihen.
Nëna Terezë ishte paqësore dhe ajo po të ishte gjallë do t’i falte ata që me sharrë e sëpatë shkatërruan bredhin e saj. Duke ndjekë këtë parim të shenjtë të saj, edhe ne si ITSHKSH po duam që misionin e saj ta shtrijmë edhe më tutje, duke përhapur farën e dashurisë e mirkuptimit në disa qendra rajonale, përmes boçave të bredhit që ajo e kishte mbjellur dikur në Shkup. Do të mbjellim shumë bredha të tjerë dhe do të bëjmë parqe nga to, sepse vetëm kështu e arsyetojmë dinjitetshëm udhën e miqësisë dhe dashurisë që e kishte hapur Nëna Terezë.
“Njeriu që s’merr dashuri, vëmendje dhe kujdes, është gjithmonë më i varfër se ai që s’ka as bukë”, ka thënë Nënë Tereza.
Në pritje të kërkesës sonë që është elaboruar detajisht mbi shpallejn e trashëgimisë së Gonxhe Bojaxhiut-Nënës Terezë – “aset kombëtar në mbrojtje të shtetit”, po shpresojmë që përfundimisht edhe ne si shoqëri dhe si shtet do të vendosim një raport të drejt e korrekt ndaj elementeve të trashëgimisë kulturore e shpirtërore, që na bëjnë të veçantë, por edhe bashkëpunues me njëri tjetrin.
Shkup, 6 korrik 2022
Почитувани новинари, причината поради која денес сме пред вас, доаѓа како резултат на нашето несогласување со властите на Град Скопје за начинот на кој тие го третираат светото наследство на Гонџе Бојаџиу – Мајка Тереза. И, тоа беше последниот настан кој ни докажува дека ова злоупотребување за жал има некаков континуитет, бидејќи на почетокот беше оштетена самата спомен плоча на Мајка Тереза, и Град Скопје воопшто не реагираше. Сега се оди уште подалеку со ова злоупотребување, безмилосно е уништена елката која Мајка Тереза со своја рака ја засадила пред 40 години, по повод нејзината последна посета на Скопје, во 1980 година.
Во демократско-западниот свет, каде што и ние како општество и држава целиме да интегрираме, дури и одредени дрвја во градовите имаат статус на културно-историски споменици. Таму овие дрвја се идентификуваат со големо внимание, се заштитени од глодари и разни инсекти, се лекуваат од многу болести, се ревитализираат и никој не се осмелува да им наштети бидејќи со тоа прават кривично дело.
Пред неколку дена, силниот ветар ја искорна елката на Мајка Тереза и ние како Институт апелиравме за да максимално се внимава со оваа елка, бидејќи се надевавме дека заедно со Град Скопје ќе најдеме заеднички јазик во однос на повторно засадување на оваа елка во местото на старата.
Се надевавме дека градоначалничката на Град Скопје, Данела Арсовска сериозно ќе го сфати нашиот апел за заштита на оваа ретка елка, но тоа не се случи. Наместо да се спаси од натамошни оштетувања, елката била исечена и искршена на неколку парчиња од ЈП „Паркови и Зеленило“. Ова Јавно претпријатие на Град Скопје, целосно непочитувајќи ги нашите професионални барања и сугестии, грубо го наруши историскиот и културниот елемент на наследството на Гонџе Бојаџиу – Мајка Тереза, од причина што, освен што елката е засадена од самата рака на Мајка Тереза, таа го означува и местото каде што беше нејзината родна куќа. Исто така, со уништувањето на оваа елка, Град Скопје со или без намера, го откорнува и сентиментот кон една заедница која е во опасност од нејзино асимилирање, како што се Скопските католици. Последниве немаат ни миса на албански јазик, но и овој проблем ќе се реши со назначување на свештеник кој ќе држи миса на мајчиниот јазик на католиците од Скопје.
На нашите последователни барања до г-ѓа Арсовска, за една консултативна средба, им одговараат само секирите и пилите, со кои таа командува преку ЈП „Паркови и Зеленило“.
За разлика од г-ѓа Арсовска која продолжува да ја набљудува ситуацијата од далечина и се однесува со неоправдана рамнодушност, австрискиот амбасадор, мојот пријател, неговата екселенција г-дин Георг Воцас, веднаш, заедно со својот персонал, излезе на терен и ги собра бабурите кои останаа по уништувањето на елката на Мајка Тереза. Неговата идеја беше генијална, бидејќи колку и да се труди некој да го сокрие злосторството, неговите траги сепак остануваат на местото на злосторството.
Со овој гест, австрискиот амбасадор, покрај тоа што се солидаризира со бунтот на ИДКНА за штетите нанесени на наследство на Гонџе Бојаџиу – Мајка Тереза, тој истовремено ја испрати пораката за мир и помирување, што беше и мисија на самата Мајка Тереза. Идејата да се соберат гранките на оваа уништена елка и да се зачуваат како реликвија што би послужиле и како семе за засадување на нова елка, најдобро ја изразува суштината на оваа порака на австрискиот амбасадор.
Меѓутоа, оние кои ја исекоа оваа елка заборавија да ја понесат со себе боката полна со семки, па славното минато на семејството Бојаџиу од Скопје ќе биде невозможно да се сокрие, бидејќи семето на мирот и пријателството на Мајка Тереза ќе продолжи да се шири, дури и преку овие бока.
Многу сме им благодарни на сите оние кои со нас ја споделија грижата и револтот против овој грозен чин. Особено сме им благодарни на акредитираните дипломатите во Скопје, кои освен што испраќаат извештаи до своите центри за овој напад што се прави врз аманетот на Мајка Тереза, тие и со конкретни гестови, како што е австрискиот амбасадор г. Воцас, ни покажуваат и ни ги носат своите одлични искуства дека само со зачувување на културното и духовното наследство може да се изградат светли перспективи за општеството и државата.
ИДКНА смета дека наследството на Гонџе Бојаџиу-Мајка Тереза е обемно и треба да се зачува како очите на челото, вклучувајќи ја и оваа елКа, но и плочата која беше оштетена пред денови, а властите на Град Скопје се уште не ја дале правилната трага на епилогот од истрагите, во врска со сторителите на овој грозен чин.
Жалосно што едно Јавно претпријатие на Град Скопје, како што е „Паркови и зеленило“ може да биде толку безмилосно кон дрвјата кои се симбол на Скопје, и како е можно челниците на ова претпријатие толку брзо да се определиле за судбината на оваа елка, без претходна консултација со разни експерти. За апсурдот да биде уште поголем, директорот на оваа ЈП дава смешно и неубедливо образложение дека наводно било невозможно да се врати оваа смрека на претходното место, иако вистината е сосема поинаква бидејќи можело да се санира ситуацијата и да се превенира целосното уништување на ова историско дрво. Повторното засадување на оваа елка можеше да се направи без проблем, бидејќи постоеја сите предуслови за такво нешто, доволно беше само да се вметне малку подлабоко од претходно. Во светот има многу случаи каде што дрвјата се преместуваат и тоа се прави без никаков проблем, бидејќи постојат сите био-вегетативни предуслови за таквите дрвја повторно да се обноват.
Мајка Тереза беше мирољубива и да беше жива ќе им простеше на сите оние кои и ја уништија елката со пила и секира. Следејќи го овој нејзин свет принцип, ние како ИДКНА сакаме уште повеќе да ја прошириме нејзината мисија, ширејќи го семето на љубовта и разбирањето во неколку регионални центри, преку елката што некогаш таа ја имаше засадено. Ќе засадиме уште многу елки и од нив ќе направиме паркови, затоа што само така можеме да го достоиниме патот на пријателството и љубовта што го отвори Мајка Тереза.
“Оној кој не добива љубов, внимание и грижа, секогаш е посиромашeн и од оној што нема ни леб“, рекла Мајка Тереза.
Во исчекување на нашето барање кое е детално елаборирано за декларацијата за наследството на Гонџе Бојаџиу-Мајка Тереза – „национална вредност во одбрана на државата“, се надеваме дека конечно ние како општество и како држава ќе воспоставиме фер и коректен извештај за елементите на културното и духовното наследство, кои нè прават посебни, но и повеќе соработливи меѓу себе.
Скопје, 6-ти јули, 2022
Проф. д-р. Скендер Асани – директор на ИДКНА
