ITSHKSH PO E MEMORON PËRVOJËN E SË KALUARËS SI UDHËRRËFIM I TË ARDHMES
“Familja Altarac, FËMIJËRIA E HUMBUR, Rrëfim mbi jetën dhe mbijetesën”, është libri i radhës që botohet nga ana e ITSHKSH dhe vjen në kuadër të një vizioni që tash më e kemi trasuar, që kur themeluam Deparamentin për mësimin dhe edukimin e Holokaustit.
Promovimin e këtij libri po bëjmë vetëm një ditë para 27 janarit, Ditës Ndërkombëtare të Përkujtimit të Viktimave të Holokaustit. Kjo ditë po ashtu përkujton trupat sovjetike, të cilat kanë çliruar kampin famëkeq nazist të përqendrimit Aushvic-Birkenau, në Poloni, më 27 janar, 1945.
Nga studiuesit modern kjo ngjarje është trajtuar si historia e vdekjes së gjashtë milionë hebrenjve dhe vuajtjes së miliona njerëzve. Është historia e dhunës që është ushtruar në miliona fëmijë e të rritur. Do të ishte fshirja e së vërtetës për të kaluarën, nëse nuk e mbajmë mend këtë ngjarje të hidhur.
Dhe për të mos e fshirë shiritin e ngjarjeve mbi të kaluarën, ne si Institut u kujdesëm që të sistemojmë në formë librash, disa nga kujtimet dhe rrëfimet e familjeve hebreje.
Në vitin e largët 1943 një familje hebreje u detyrua të udhëtojë nga Shkupi në Shkodër për ti shpëtuar përndjekjes naziste. Mbi fatin e kësaj familje u shkrua edhe një libër me kujtime .“Jeta ime nën pushtimin nazist” është libri i Mimi Kamhi Ergas Faraxhi. Ky libër, siç dihet, tregon jetën e një familje hebreje e cila ka gjetur mbështetje tek një familje shkodrane.
Ndërkaq librin që po e promovojmë sot është vazhdimësi e përpjekjeve dhe mos-harresës mbi atë çka ka ndodhur. ITSHKSH tash më ka projektuar një strategji mbi holokasutin dhe në kuadër të kësaj strategjie është edhe publikimi i dëshmive dhe evokimeve të të mbijeturave dhe të atyre që kanë ndihmuar hebrenjt të shpëtojnë nga kthetrat e vdekjes.
“Familja Altarac, FËMIJËRIA E HUMBUR, Rrëfim mbi jetën dhe mbijetesën” është përmbledhje përjetimesh, i shkruar në formë evokimesh.
Në qendër të rrëfimit të këtij libri ndodhet Shela, e lindur si Rashela Cion, rreth vitit 1934, në Shtip, nga prindërit e saj David dhe Dudun. Ajo përshkruan me nota të ngrohta jetën e saj fëmijënore në një familje tradicionale dhe të pasur. Shela, e cila ka qenë femra më e vogël e shtëpisë, është trajtuar si një princezë e lazdruar, duke pranuar pa fund dashuri dhe ngrohtësi, nga të gjithë anëtarët e familjes.
Mirëpo kjo ngrohtësi familjare prishet në mëngjesin e 11-të marsit, të vitit 1943, kur ushtarët gjermanë dhe ata bullgarë, vizitojnë shtëpitë e të gjithë hebrenjve në qytetin e Shtipit
Shela kujton hapat e rëndë të çizmeve të ushtarëve, trokitjen e tmerrshme në derën e tyre dhe frikën që i ka kapluar të gjithë për një çast. Ushtarët kanë bërtitur me zë tepër të lartë, duke i urdhëruar që të vishen shpejtë, të marrin me vete sa më pak gjëra, e sidomos gjërat me vlerë, dhe pas asaj të dalin sa më shpejtë në rrugë dhe të qëndronin në radhë, të gjithë hebrenjtë e Shtipit, të cilët janë shënuar me nga një shenjë të verdhë. E gjithë kjo është realizuar si pjesë e një operacioni që ka qenë i menduar dhe planifikuar me shumë kujdes, për arsye të gjithë hebrenjtë janë ngarkuar nëpër vagonët e trenit, në fabrikën e madhe të quajtur „Monopol“ në Shkup, e cila tani do të shërbente si një kamp përqëndrimi për ta.
Mirëpo këtu edhe ndodhë ndarja e familjes së Shelës, pasi që ajo me të motrën e saj Bela, arrijn të kapërcejnë telat e kampit dhe të fshihen dikund në afërsi, prej nga kanë parë se si hebrenjtë e kampit, duke përfshirë dhe anëtarët e familjes së tyre, janë hipur e ngarkuar në vagonë mallrash, për t’i dërguar në kampin famëkeq Treblinka në Poloni.
Hebrenjtë nga Maqedonia janë deportuar nga kampi „Monopoli“ në kampin e ekzekutimit, në Treblinka, të ndarë në tre “dërgesa-dorëzime”, e para më 22, e dyta më 25, dhe e treta e realizuar më 29 mars, të vitit 1943. Në Treblinka,të gjithë janë vrarë nëpër dhoma gazi. Janë vrarë 7144 njerëz, në mesin e të cilëve mbi 2.000 fëmijë nën moshën 16 vjeçare, “mëkati” i vetëm i të cilëve ka qenë përkatësia e tyre hebreje. Aty kanë përfunduar edhe prindërit e Shelës bashkë me anëtarët tjerë të familjes.
Kalvari i të dyja motrave fillon nga momenti kur ato vendosin të largohen nga Shkupi dhe të shkojnë në Prishtinë, atje ku motra e Shelës, Bela ishte e martuar me një banor nga ky qytet, i cili kishte nënshtetësinë italiane.
Në këtë libër kujtimesh përshkruhen në detaje vuajtjet e Shelës dhe përvojat e saj me banorët vendorë të Kosovës, të cilët e kishin strehuar atë.
Në janar të vitit 1944, motra e Shelës, Bela ka vendosur ti japë fund jetës së saj duke pirë helm, me çka edhe do ti jepte fund të gjithë vuajtjeve të saj. Shela, e cila ka parë vdekjen e motrës së saj, ka ngelur edhe me një plagë shtesë në zemër.
Në vitin 2006, Shela është këthyer në Prishtinë, Kosovë, me qëllim që ta kërkojë dhe ta vizitojë varrin e motrës së saj.
Ky libër kujtimesh kap një hark të gjatë ngjarjesh dramatike, duke filluar nga Shtipi dhe duke përfunduar në Jerusalem, ku Shela bashkë me bashkëshortin Braco kishin krijuar familje, tre fëmijë dhe 10 nipër e mbesa.
Historia e Shelës si një fëmijë i braktisur, që vjen në këtë libër, e cila i kishte humbur gjithë anëtarët e familjes së saj, dhe e ngelur e vetme gjatë periudhës së Luftës së Dytë Botërore, deri në emigrimin e saj në Izrael, është testamenti i gjallë i një kujtese njerëzore që na bën më koshient për pasojat e ngjarjeve tragjike në jetën e njerëzve.
ITSHKSH dhe Deparamenti për mësimin dhe edukimin e Holokaustit, i bashkohen përpjekjeve për të memoruar përvojën e së kalaurës si udhërëfim i së ardhmes.
Dr. Skender Asani, drejtor i ITSHKSH,
Shkup, 26.01.2021
……………………………………………………………………………………………………..
ИДКНА ГО МЕМОРИРА ИСКУСТВОТО ОД МИНАТОТО КАКО ВОДИЧ КОН ИДНИНАТА
„Семејството Алтарац, ИЗГУБЕНОТО ДЕТСТВО, Приказна за животот и преживувањето“, е следната книга објавена од страна на ИДКНА, која што доаѓа како дел од една визија која што веќе ја имаме проследени, откако го основавме Одделот за едукација и проучување на Холокауст.
Оваа книга ја промовираме само еден ден пред 27 јануари, Меѓународниот ден на сеќавањето на Холокаустот. Овој ден исто така го одбележува споменот на советските трупи кои го ослободија озлогласениот нацистички концентрационен логор Аушвиц-Биркенау во Полска, на 27 јануари 1945 година.
Современите научници го третираат овој настан како историја за смртта на шест милиони Евреи и страдањата на милиони луѓе. Тоа е историјата за насилството што е извршено врз милиони деца и возрасни. Би било бришење на вистината за минатото ако не се сеќаваме на овој горчлив настан.
И со цел да не се избриши снимката од настаните во минатото, ние како Институт се погриживме да ги организираме во форма на книги, некои од спомените и приказните на еврејските семејства.
Во далечната 1943 година едно еврејско семејство било принудено да патува од Скопје до Скадар за да избега од нацистичкиот прогон. Напишана е книга со спомени за судбината на ова семејство. „Мојот живот под нацистичка окупација“ е книгата на Мими Камхи Ергас Фараџи. Оваа книга, како што е познато, го раскажува животот на еврејско семејство кое најде поддршка во едно семејство од Скадар.
Во меѓувреме, книгата што ја промовираме денес е продолжение на напорите и за да не забораваме на она што се случи во минатото. ИДКНА пред некое време ја подготви и стратегија за Холокаустот и во рамките на оваа стратегија е предвидено објавувањето на сведоштвата и евокација на преживеаните и оние кои им помогнале на Евреите да избегаат од канџите на смртта.
„Семејството Алтарац, ИЗГУБЕНОТО ДЕТСТВО, Приказна за животот и преживувањето“ е збирка на искуства, напишани во форма на евокации.
Во центарот на приказната на оваа книга се наоѓа Шела, родена како Рашела Сион, околу 1934 година, во Штип, од нејзините родители Дејвид и Дудун. Таа топло го опишува животот од детството во традиционално и богато семејство. Шела, која била најмладата жена во куќата, била третирана како принцеза, добивајќи безкрајна љубов и топлина од сите членови на семејството.
Но, оваа семејна топлина се распадна утрото на 11 март 1943 година, кога германски и бугарски војници ги посетија домовите на сите Евреи во градот Штип.
Шела се сеќава на тешките стапки на чизмите на војниците, страшното тропање на нивната врата и стравот што ги зафати сите за момент. Војниците викаа гласно, наредувајќи им да се облечат брзо, да земат што помалку работи, особено скапоцености и по што побрзо да излезат на улица и да застанат во ред, сите штипски Евреи, кои се обележани со жолт белег. Сето ова беше спроведено како дел од операцијата која беше многу внимателно осмислена и испланирана, од причина што сите Евреи беа натоварени во вагоните со возови, во големата фабрика наречена „Монопол“ во Скопје, која сега ќе служи како концентрационен логор за нив.
Но, тука се случува и разделбата на семејството на Шела, бидејќи таа и нејзината сестра Бела успеваат да ги преминат жиците на логорот и да се сокријат некаде во близина, од каде што видоа како Евреите од логорот, вклучително и членовите на нивното семејство беа натоварени на товарни вагони, за потоа да бидат испратени во озлогласениот камп Треблинка во Полска.
Евреите од Македонија беа депортирани од логорот „Монопол“ во логорот за егзекуција во Треблинка, поделени во три „испораки“, првиот на 22-и, вториот на 25-ти и третиот на 29-ти март 1943 година. Во Треблинка, сите беа убиени во гасни комори. Убиени се вкупно 7.144 лица, меѓу нив над 2.000 деца на возраст под 16 години, чиј единствен „грев“ е нивната еврејска припадност. Родителите на Шела завршија таму заедно со другите членови на семејството.
Маката на двете сестри започнува од моментот кога тие ќе решат да го напуштат Скопје и да заминат во Приштина, каде што сестрата на Шела, Бела била во брак со жител на овој град, кој имал италијанско државјанство.
Во оваа книга со мемоари детално се опишани страдањата на Шела и нејзините искуства со локалните жители на Косово, кои ја засолнија.
Во јануари 1944 година, сестрата на Шела, Бела, реши да го заврши својот живот пиејќи отров, со што ќе се стави крај на сите нејзини страдања. Шела, која ја видела смртта на нејзината сестра, останала и со дополнителна рана во срцето.
Во 2006 година, Шела се врати во Приштина, Косово, за да го бара и да го посети гробот на нејзината сестра.
Оваа книга со спомени доловува долга низа драматични настани, почнувајќи од Штип и завршувајќи во Ерусалим, каде Шела и нејзиниот сопруг Брацо основале семејство, три деца и 10 внуци.
Приказната на Шела како напуштено дете, што доаѓа во оваа книга, која ги изгуби сите членови на своето семејство и остана сама за време на периодот од Втората светска војна, до нејзината емиграција во Израел, е жив тестамент на човечката меморија што нè прави свесни за последиците од трагичните настани во животот на луѓето.
ИДКНА и Одделот за едукација и проучување на Холокауст го меморираат искуството од минатото како водич кон иднината.
Д-р Скендер Асани, директор на ИДКНА,
Скопје, 26.01.2021
………………………………………………………………………………………………………………..
ISCHA IS MEMORING THE EXPERIENCE FROM THE PAST AS A GUIDE TO THE FUTURE
“The Altarac Family, THE LOST CHILDHOOD, A Story of Life and Survival”, is the next book that is being published by ISCHA and comes within a vision that we have already traced, since we established the Department for Holocaust Education and Research.
We are promoting this book just one day before January 27th , International Holocaust Remembrance Day. This day also commemorates the Soviet troops who liberated the infamous Nazi concentration camp Auschwitz-Birkenau in Poland on January 27th , 1945.
By modern researchers this event has been treated as the story of the death of six million Jews and the suffering of millions of people. It is the story of violence that has been perpetrated on millions of children and adults. We would be erasing the truth about the past if we do not remember this bitter event.
And in order not to erase the tape of events from the past, we as an Institute took care to realize in the form of books, some of the memories and stories of Jewish families.
In the distant year 1943 a Jewish family was forced to travel from Skopje to Shkodra to escape from the Nazi persecution. A book of memories was written about the fate of this family. “My life under the Nazi occupation” is the book by Mimi Kamhi Ergas Faraxhi. This book, as it is known, tells the life of a Jewish family which has found support in a family from Shkodra.
Meanwhile, the book we are promoting today is a continuation of the efforts and not forgetting about what happened. ISCHA has now designed a strategy for the Holocaust and within this strategy is included the publication of testimonies and evocations of survivors and those who have helped Jews escape the clutches of death.
“The Altarac Family, LOST CHILDHOOD, A story of life and survival” is a collection of experiences, written in the form of evocations.
At the center of the story of this book is Shela, born as Rachel Cion, around 1934, in Stip, from her parents David and Dudun. She warmly describes her childhood life in a traditional and rich family. Shela, who has been the youngest woman in the house, has been treated like a lazy princess, endlessly receiving love and warmth from all members of the family.
But this family warmth broke on the morning of March 11, 1943, when German and Bulgarian soldiers visited the homes of all Jews in the town of Stip.
Shela remembers the heavy footsteps of the soldiers’ boots, the terrible knock on their door, and the fear that gripped them all for a moment. The soldiers shouted loudly, ordering them to get dressed quickly, to take as few things as possible, especially valuables, and after that to get out on the streets as soon as possible and stand in line, all the Jews from Stip, who were marked with a yellow mark. All this was carried out as part of an operation that was very carefully thought out and planned, for the reason that all the Jews were loaded in the train carriages, in the big factory called “Monopol” in Skopje, which will now served as a concentration camp for them.
But here, too, happens the separation of Shela’s family, as she and her sister Bela manage to cross the camp wires and hide somewhere nearby, from where they have seen how the Jews of the camp, including members of their family were loaded onto freight cars to be sent to the infamous Treblinka camp in Poland.
Jews from Macedonia were deported from the “Monopoly” camp to the execution camp in Treblinka, divided into three “deliveries”, the first one on the 22nd, the second on the 25th, and the third on March 29th, 1943. In Treblinka, everyone was killed in gas chambers. 7,144 people were killed, among them over 2,000 children under the age of 16, whose only “sin” was their Jewish affiliation. Shela’s parents ended up there along with other family members.
The ordeal of both sisters starts from the moment they decide to leave Skopje and go to Pristina, where Shela’s sister, Bela was married to a resident of this city, who had Italian citizenship.
This book of memoirs describes in detail Shela’s sufferings and her experiences with the local inhabitants of Kosovo, who had sheltered her.
In January 1944, Shela’s sister, Bela, decided to end her life by drinking poison, so she would end all of her sufferings. Shela, who has seen the death of her sister, has also been left with an additional wound in the heart.
In 2006, Shela returned to Pristina, Kosovo, to search for and visit her sister’s grave.
This book of memoirs captures a long array of dramatic events, beginning in Stip and ending in Jerusalem, where Shela and her husband Braco had started a family, with their three children and 10 grandchildrens.
Shela’s story as an abandoned child, which comes in this book, which had lost all its family members, and left alone during the period of World War II, until her emigration to Israel, is the testament alive of a human memory that makes us more aware of the consequences of tragic events in people’s lives.
ISCHA and the Department for Holocaust Education and Research join efforts to memorize the experience from the past as a guide for the future.
Dr. Skender Asani, director of ISCHA,
Skopje, 26.01.2021