GUXIMI PËR TË PARANDALUAR TË KEQEN – KRYEKAUZA JONË (Al, Mk, En)

GUXIMI PËR TË PARANDALUAR TË KEQEN – KRYEKAUZA JONË

Nga Prof. dr. Skender ASANI

Jam shumë i lumtur që kolegia jonë, udhëheqësja e Departamentit për edukimin dhe hulumtimin e Holokaustit, Maja Susha, arriti ta kurorëzoj me sukses përgatitjen e librit të saj me një titull simbolik “Maqedonasit e drejtë midis kombeve”, me çka ajo po e hedh edhe një tullë në kështjellën e projekteve e synimeve tona përbashkëta.

Maja Susha përpos që ka realizuar një ëndërr të saj, ajo njëherësh ka prekur edhe disa prej tasteve më tingëlluese në tastaturën e disponimit tonë shpirtëror si Institut, për të nxjerrë sa më të artikuluar zërin e ndërgjegjes kundër të keqes.

Libri i saj është shprehje guximit për të shëruar plagët e së kaluarës, por edhe për të diagnostifikuar deformimet që mund të shfaqen në shoqërinë tonë. Gjeneratat e reja kanë nevojë për më shumë dritë në rrugëtimin e tyre. Ato kanë nevojë të edukohen në frymën e mirëkuptimit e tolerancës, prandaj ky libër është një manual praktik që do të shërbente si udhëzues i këtij edukimi.

Jo gjithmonë kurajoja e njerëzve matet me gatitshmërinë për të luftuar të keqen. Nganjëherë edhe pse nuk na mungon guximi, ndodhë që të tregohemi të vonuar në luftimin e së keqës, ose të kalkulojmë politikisht duke pasë për bazë efektet elektorale.

Pamjaftueshmëria për të reaguar në momentin e duhur me mjetet e duhura, gjithmonë ka prodhuar pasoja të cilat edhe sot kujtohen si një mirazh i një të kaluare plot trishtim.

Gjatë Luftës së Dytë Botërore nuk pati guxim të mjaftueshëm për ta parandaluar histerinë naziste që kishte si objektiv shfarosjen e popullatës hebreje. Sikur të dominonte ky guxim parandalues, ne sot do të flitnim për një realitet krejt tjetër dhe nuk do të kishte nevojë të shkruhet ky libër që po e promovojmë sot. Nuk do të kishte nevojë të bëjmë fjalë për librin e Maja Sushës në të cilin janë thurrur mijëra fate njerëzish tragjik,  faji i vetëm i të cilëve ishte se pse i takonin një kombi të zgjuar që ishte target i nazistëve.

Në kohën kur po e promovojmë këtë libër, globi po përjeton trauma nga ajo çka po ndodhë aktualisht në Ukrainë. Atje po shohim dy skajet e një litari që po tërhiqet fuqishëm duke ngulfatur qafën e njerëzve të pafajshëm që janë të detyruar të braktisin shtëpitë e tyre si pasojë e bombardimeve dhe granatimeve ruse. Po shohim kolona njerëzish të zhvendosur dhe kjo na e kujton golgotën e popullit hebre gjatë Luftës së Dytë Botërore, ose edhe një golgotë të më vonshme që ndodhi në fund të shek. të kaluar ku protagonistë ishin qindra mijëra kosovarë që po iknin nga shfarosja qe po ju kanosej.

Fatet e popujve kalojnë nëpër binarë të ndryshëm të historisë, por ato nganjëherë edhe kryqëzohen. Kështu ka ndodhur edhe me popujt tanë të cilët kishin ndjeshmëri për njëri tjetrin, ashtu siç ndodhi edhe me sakrificën sublime të banorëve të Shkupit për të shpëtuar ato familje hebreje që kishin arritur t’iu përvidheshin kolonave të deportimit që ndodhi para 79 viteve.

Edhe ky libër po vjen si një referencë e një kujtese historike, sepse vetëm duke ushtruar zejen e mos-harrimit, popujt arrijnë të ndërtojnë kulturën e tyre identitare. Një model i përkryer i kësaj kulture pa dyshim që vjen edhe nga populli hebre, për çka jemi dëshmitar edhe ne si Institut me vizitat tona studimore  në Izrael në kërkim të kujtimeve të atyre që mbijetuan Holokastin. Ende i kam parasysh fytarat e atyre zonjave e zotërinjve të ngazëllyer teksa shprehnin gatishmërinë e tyre për të rrëfyer mbi atë se çka iu kishte ndodhur atyre dhe familjeve të tyre, të cilat s’i kishin  pa kurrë më. Fryt i këtyre hulumtimeve janë disa botime të shoqëruar me film dokumentar, ku del në pah pasioni për të rrëfyer mbi përjetimet e të mbijetuarve dhe mbi bujarinë e atyre që rrezikuan veten për të ndihmuar tjetrin.

Instituti ynë përpos dimensionit hulumtues e shkencor, e ka në vetvete edhe dimensionin  shpirtëror, që është një shkencë në vete, të cilën e kuptojnë vetëm ata që kanë vuajtur. Prandaj e konsideroj veten me fat që si drejtues i këtij Instituti, duke nxjerrë nga goja një sage të tërë rrëfimesh hebreje,  arritëm të cysim simpatinë dhe admirimin e dhjetëra familjeve izraelite, të cilat tash më janë bërë pjesë e pandarë e universit human që Instituti ynë po e promovon në këtë pjesë të Evropës Juglindore.

Kjo, mbase, ka mjaftuar që dikush ta ndjek punën tonë dhe ne sot me mburrje e themi se jemi të nderuar që si Institut, që ka promovuar kulturën e tolerances midis njerëzve me etni, gjuhë  e fe të ndryshme, të përfshihemi dy herë në Raportet e State Departmentit Amerikan mbi liritë fetare dhe tolerancën fetare. Shpresoj që edhe në të ardhmen nuk do të mungoj gatishmria jonë që të sjellim në vëmendjen e publikut edhe projekte e ide që do të ndikojnë në përafrimin e njerëzve.

Uroj që libri “Maqedonasit e drejtë midis kombeve” i autores Maja Susha të mos jetë i fundit, por fillimi i një veprimtarie të frytshme hulumtuese, që do t’i jepte një dimension edhe më kuptimplotë vet Departamentit për edukimin dhe hulumimin e Holokaustit në Institutin tonë, ku ajo aktualisht është udhëheqëse.

Shkup, 14 mars 2022

*****

ХРАБРОСТА ЗА ДА ГО СПРЕЧИМЕ ЗЛОТО – НАША ГЛАВНА КАУЗА

Од проф. д-р Скендер АСАНИ

Многу сум среќен што нашата колешка, раководителката на Одделот за едукација и истражување на холокаустот, Маја Суша, успеа да ја круниса подготовката на нејзината книга со симболичен наслов „Македонските праведници меѓу народите“, со што таа фрла и една тула во замокот на нашите заеднички проекти и цели.

Маја Суша, покрај тоа што го оствари својот сон, допре и некои од најзвучните копчиња на тастатурата на нашето духовно расположение како Институт, со цел да го артикулира гласот на совеста против злото.

Нејзината книга е израз на храброст да ги залечи раните од минатото, но и да ги дијагностицира деформитетите кои можат да се појават во нашето општество. На новите генерации им е потребна повеќе светлина во нивното патување. Тие треба да се едуцираат во духот на разбирање и толеранција, затоа оваа книга е практичен прирачник кој би послужил како водич за оваа едукација.

Не секогаш храброста на луѓето се мери со нивната подготвеност да се борат против злото. Понекогаш, иако не ни недостига храброст, се случува да задоцниме во борбата со злото, или да калкулираме политички врз основа на изборните ефекти.

Недоволното реагирање во вистинско време и со вистинските алатки отсекогаш давало последици кои и денес се паметат како фатаморгана од тажното минато.

За време на Втората светска војна немаше доволна храброст за да се спречи нацистичката хистерија насочена кон истребување на еврејското население. Доколку преовладаше оваа превентивна храброст, денес ќе зборувавме за една сосема поинаква реалност и немаше да има потреба да ја пишуваме оваа книга што денес ја промовираме. Нема потреба да употребиме зборови за книгата на Маја Суша, во која се исткаени илјадници трагични судбини на луѓе, чија единствена вина беше зошто припаѓаат на една паметна нација која беше цел на нацистите.

Во моментот кога ја промовираме оваа книга, светот доживува траума од она што моментално се случува во Украина. Таму ги гледаме двата краја на јажето кое силно се влече и го задавува  вратот на невините луѓе кои се принудени да ги напуштат своите домови како резултат на руското бомбардирање и гранатирање. Гледаме колони од раселени луѓе и тоа не потсетува на голготата на еврејскиот народ за време на Втората светска војна, па дури и на подоцнежната голгота што се случи на крајот на минатиот век, каде што протагонисти беа стотици илјади Косовари кои бегаа од истребувањето што им се закануваше.

Судбините на народите минуваат низ различни шини на историјата, но понекогаш дури и се вкрстуваат. Така беше и со нашите народи кои беа сочувствителни еден кон друг, како што беше и со возвишеното жртвување на скопјаните за да се спасат оние еврејски семејства кои успеаја да избегаат од колоните за депортација што се случија пред 79 години.

Оваа книга доаѓа и како референца на историската меморија, бидејќи само со практикување на занаетот на не-заборавањето, народите успеваат да ја изградат својата идентитетска култура. Совршениот модел на оваа култура несомнено доаѓа и од еврејскиот народ, за што можеме да сведочиме и ние како Институт, со нашите студиски посети на Израел во потрага по сеќавањата на оние кои го преживеаја Холокаустот. Сè уште се сеќавам на лицата на тие возбудени дами и господа додека тие изразија подготвеност да признаат што им се случило на нив и на нивните семејства, кои никогаш претходно не ги виделе. Плод на ова истражување се неколку публикации придружени со документарен филм, кој ја истакнува страста да се раскажува за искуствата на преживеаните и дарежливоста на оние кои се ризикувале да му помогнат на другиот.

Покрај истражувачката и научната димензија, нашиот институт во себе ја има и духовната димензија, која е наука сама по себе, која ја разбираат само оние кои страдале. Затоа, се сметам себеси за среќен што како директор на овој Институт, вадејќи од моја уста една цела сага на еврејски приказни, успеавме да го изразиме сочувството и восхитот на десетици израелски семејства, кои сега станаа составен дел од човечкиот универзум што нашиот Институт го промовира во овој дел од Југоисточна Европа.

Ова, можеби и беше доволно за некој да ја следи нашата работа и ние денес со гордост велиме дека ни е чест што како Институт, кој промовира култура на толеранција меѓу луѓето од различни етникуми, јазици и религии, двапати станавме составен дел од  Извештаите на Стејт департментот на САД за верска слобода и верска толеранција. Се надевам дека во иднина нема да ни недостига нашата подготвеност да изнесуваме пред јавноста проекти и идеи кои ќе влијаат на зближувањето на луѓето.

Посакувам книгата „Македонските праведници меѓу народите“, од Маја Суша да не биде последна, туку почеток на плодна истражувачка активност, која би му дала уште позначајна димензија на одделот за образование и истражување на холокаустот при нашиот Институтот, каде таа моментално е управител.

Скопје, 14 март 2022 год.

 

*****

COURAGE TO PREVENT EVIL – OUR MAIN CAUSE

From Prof. dr. Skender ASANI

I am very happy that our colleague, the head of the Department for Holocaust Education and Research, Maja Susha, managed to successfully crown the preparation of her book with a symbolic title “Righteous Macedonians among the nations”, with which she is also throwing a brick in the castle of our common projects and goals.

Maja Susha, in addition to realizing a dream of hers, she has also touched some of the most resounding keys on the keyboard of our spiritual mood as an Institute, to bring out as articulate the voice of conscience against evil.

Her book is an expression of courage to heal the wounds of the past, but also to diagnose the deformities that may appear in our society. New generations need more light in their journey. They need to be educated in the spirit of understanding and tolerance, so this book is a practical manual that would serve as a guide to this education.

People’s courage is not always measured by their willingness to fight evil. Sometimes, even though we do not lack courage, it happens that we are late in fighting evil, or calculate politically based on electoral effects.

Insufficient to react at the right time with the right tools, has always produced consequences which even today are remembered as a mirage of a sad past.

During World War II there was lack of courage to prevent the Nazi hysteria aimed at exterminating the Jewish population. If this preventive courage had prevailed, today we would be talking about a completely different reality and there would’t be the need to write this book that we are promoting today. Needless to say, Maja Susha’s book, in which thousands of tragic people are woven, whose only fault was that they belonged to a smart nation that was the target of the Nazis.

At the time we are promoting this book, the globe is experiencing trauma from what is currently happening in Ukraine. There we are seeing the two ends of a rope being pulled hard by strangling the necks of innocent people who are forced to flee their homes as a result of Russian bombing and shelling. We are seeing columns of displaced people and this reminds us of the Golgotha of the Jewish people during World War II, or even a later Golgotha that occurred at the end of the past century, where the protagonists were hundreds of thousands of Kosovars fleeing the extermination that was threatening them.

The fates of peoples go through different rails of history, but sometimes they even intersect. So, this also happened with our peoples who were sympathetic to one another, as it was with the sublime sacrifice of the people from Skopje in order to save those Jewish families who had managed to escape from the deportation columns that took place 79 years ago.

Even this book is coming as a reference of a historical memory, because only by practicing the craft of not-forgetting, people manage to build their culture of identity. A perfect model of this culture undoubtedly comes from the Jewish people, as we as an Institute had witnessed with our study visits to Israel in search of the memories of those who survived the Holocaust. I still remember the faces of those excited ladies and gentlemen as they expressed their willingness to confess what had happened to them and their families, whom they had never seen before. The fruit of this research are several publications accompanied by a documentary film, which highlights the passion to tell about the experiences of survivors and the generosity of those who risked themselves to help the others.

In addition to the research and scientific dimension, our institute has in itself the spiritual dimension, which is a science in itself, which is understood only by those who have suffered. That is why I consider myself lucky that as the director of this Institute, by uttering a whole sage of Jewish stories, we managed to instill the sympathy and admiration of dozens of Israeli families, who have now become an integral part of the human universe that our Institute is promoting it in this part of Southeast Europe.

This, perhaps, has been enough for someone to follow our work, and we today proudly say that we are honored that as an Institute, which has promoted a culture of tolerance between people of different ethnicities, languages and religions, to be included twice in the Reports of the U.S. Department of State on Religious Freedom and Religious Tolerance. I hope that in the future we will not lack our willingness to bring to the public attention projects and ideas that will affect the rapprochement of people.

I wish that the book “Righteous Macedonians among the Nations” from Maja Susha will not be the last, but the beginning of a fruitful research activity, which would give an even more meaningful dimension to the Department of Holocaust Education and Research within our Institute, where she is currently the head of the above mentioned department.

Skopje, March 14^th, 2022