ITSH Instituti i Trashëgimisë Shpirtërore e Kulturore të Shqiptarëve – Shkup
KONGRESI I MANASTIRIT E OKSIDENTALIZOI KULTURËN E SHKRIMIT SHQIP
Nga prof. dr. Skender ASANI
Kongresi i Alfabetit, mbajtur nga 14 – 22 nëntor 1908 në Manastir, e oksidentalizoi kulturën e shkrimit shqip, si një mundësi e favorshme për ta shkëputur rrjedhën e historisë nga anarkia e shkronjave me alfabete të ndryshme në një alfabet unik. Në të morën pjesë 50 delegatë të shoqërive, klubeve dhe organeve kombëtare të trevave shqiptare.
Kongresi ngriti një komision prej 11 delegatësh ku Gjergj Fishta u zgjodh kryetar komisioni. Në këtë komision ishin anëtarë: Ndre Mjeda, Gjergj Qiriazi, Mit’hat Frashëri, Sotir Peci, Shahin Kolonja, Luigj Gurakuqi, Dhimitër Buda, Bajo Topulli, Nyz’het Bej Vrioni, Grigor Cilka.
Të gjithë këta emra, përpos heterogjenitetit krahinor, përfaqësonin edhe diversitetin fetar, sepse në Kongresin e Manastirit morën pjesë veprimtarë të shquar katolikë, myslimanë, protestantë, ortodoks e bektashinjë.
Pra, Kongresi i Manastirit, përpos integrimit të alfabeteve në një të vetëm, në atë latin, promovoi edhe kulturën e bashkëjetesës fetare, një model ky gati unik tek shqiptarët, i cili u kultivua edhe në kohët e mëvonshme.
Për një popull të emancipuar, alfabeti ka një dimension të rëndësishëm në zhvillimin historik e kulturor të tij. Sa i përket shqiptarëve, ky dimension është i dyfishtë, sepse në mënyrë praktike shprehte aspiratën e shqiptarëve për liri kombëtare dhe për frymë properëndimore në kulturën shkrimore.
Përvetësimi i alfabetit latin dhe standardizimi i tij për nevojat praktike të shkollave, librave, gazetave e revistave, i dha kulturës shqiptare një favor tepër të madh sepse në këtë mënyrë procesi i komunikimit dhe bashkëpunimit me kulturat perëndimore ishte më efikas.
Ky favor kishte qenë vendimtar për interesimin e albanologëve të huaj për gjuhën shqipe, të cilët e patën më lehtë për t’i studiuar shkrimet e shkruar në këtë alfabet.
Shikuar nga perspektiva e tanishme, Kongresi i Manastirit mund të na shërbejë si një referencë e dobishme e standardizimit gjuhësor të shqipes, por edhe si një hallkë e fuqishme e lidhjes me kulturat tjera, ku interaksioni linguistik ndihmon në tejkalimin e barrierave komunikuese në mes të popujve.
Instituti i Trashëgimisë Shpirtërore e Kulturore të Shqiptarëve për çdo vit organizon DITËT E ALFABETIT, ku studiuesit e fushave albanologjike japin kontributin e tyre shkencor në ndriçimin e temave e ideve që ndërlidhen me kulturën e shkrimit shqip. Sivjet patëm Gjuhën, letërsinë, kulturën dhe traditën arbëreshëve të Italisë, temë qendrore të DITËVE TË ALFABETIT, duke dashur që në këtë mënyrë të senzibilizojmë opinionin publik dhe sidomos institucionet kompetente në ruajtjen e këtij komuniteti nga erozioni i zhdukjes.
Komuniteti arbëresh në Itali sot është dëshmia më e gjallë e një kulture të lashtë e cila u kishte mbijetuar furtunave të asimilimit në saje të ruajtjes së gjuhës së vjetër të Gjergj Kastriotit – Skenderbeut nga dhëmbi i asimilimit dhe globalizmit. Njëkohësisht ky komunitet ishte edhe ura lidhëse përmes së cilës idetë kulturore evropiane ndikuan në zhvillimin e Rilindjes sonë kombëtare, dhe u formësuan në Kongresin e Alfabetit në Manastir. Prandaj edhe Instituti ynë si ditëlindje të vet ka pikërisht 22 Nëntorin, një simbolikë kjo që integron në vetvete përveç historinë e kulturës gjuhësore edhe idetë e Rilindjes sonë për një diversitet kulturor e gjuhësor me popujt tjerë, aspiratë kjo që është materializuar në funksionimin e disa Departamenteve tona ku bashkëjetesa fetare dhe kulturore është motoja e punës sonë shkencore e hulumtuese. Një konfirmim praktik i këtij angazhimi janë edhe inkurajimet që na vinë nga institucionet ndërkombëtare, ku ITShKSh-ja targetohet si një qendër e mirëfilltë e kultivimit të tolerancës dhe mirëkuptimit në një shoqëri me diversitet etnik, fetar e gjuhësor.
Duke kujtuar Kongresin e Alfabetit të mbajtur më 14 – 22 nëntor 1908, nervi i reagimit shkencor e kulturor bëhet më i prekshëm ndaj detyrimeve tona shoqërore e institucionale për gjuhën shqipe, si instrument mjaft i rëndësishëm në rrafshin e komunikimit shoqëror.
Uroj që në vitet në vijim kultura e gjuhës dhe e komunikimit në mes të njerëzve të zgjerojnë dioptrinë e vrojtimit në ato pika ku e përbashkëta shkrihet në shtratin kohor të së ardhmes.
(Fjalë rasti në manifestimin qendror për shënimin e 22 nëntorit – përmbylljes së Ditëve të Alfabetit në ITShKSh)
……………………………………
БИТОЛСКИОТ КОНГРЕС ЈА ОКСИДЕНТАЛИЗИРА КУЛТУРАТА НА АЛБАНСКОТО ПИШУВАЊЕ
Од проф. д-р Скендер Асани
Конгресот за азбуката одржан од 14 до 22 ноември 1908 година во Битола, ја оксидентализира културата на албанското пишување како поволна можност за да се одвои текот на историјата од анархијата на буквите од различни азбуки, во една единствена азбука. На него присуствуваа 50 делегати на друштвата, клубовите и националните тела од албанските територии.
Конгресот составил комисија од 11 делегати за чиј претседател бил избран Ѓерѓ Фишта. Во оваа комисија членуваа: Ндре Мједа, Ѓерѓ Ќиријази, Мит’хат Фрашери, Сотир Пеци, Шахин Колоња, Луиѓ Гуракуќи, Димитер Буда, Бајо Топули, Низхет Беј Вриони, Григор Цилка.
Сите овие имиња, покрај регионалната хетерогеност, претставуваа и верска различност бидејќи на Битолскиот конгрес присуствуваа истакнати католички, муслимански, протестантски, православни и бекташки дејци.
На тој начин Битолскиот конгрес, освен што ги интегрираше азбуките во една единствена – латинската, ја промовираше и културата на религиозниот соживот, модел кој е речиси единствен за Албанците, а кој се негуваше во подоцнежните времиња.
За еден еманципиран народ азбуката има важна димензија во неговиот историски и културен развој. Што се однесува до Албанците, оваа димензија е двојна бидејќи практично го изразува стремежот на Албанците за национална слобода и за прозападен дух во литературната култура.
Усвојувањето на латиницата и нејзината стандардизација за практичните потреби на училиштата, книгите, весниците и списанијата, ѝ направи голема услуга на албанската култура бидејќи на тој начин процесот на комуникација и соработка со западните култури беше поефикасен. Оваа услуга била клучна за интересот на странските албанолози кон албанскиот јазик, затоа што им било полесно да ги проучуваат списите напишани со оваа азбука.
Гледано од сегашна перспектива, Битолскиот конгрес може да ни послужи како корисна референца за јазичната стандардизација на албанскиот јазик, но и како моќна врска на поврзување со другите култури, каде јазичната интеракција помага да се надминат комуникациските бариери меѓу народите.
Институтот за духовно и културно наследство на Албанците секоја година организира ДЕНОВИ НА АЗБУКАТА, каде научниците од албанолошките области даваат свој научен придонес во расветлување на теми и идеи поврзани со културата на албанското писмо. Годинава го имавме јазикот, литературата, културата и традицијата на Арберишите од Италија, централна тема на ДЕНОВИТЕ НА АЗБУКАТА, сакајќи на овој начин да допреме до јавноста, а особено до надлежните институции во заштитата на оваа заедница од ерозијата на исчезнувањето.
Заедницата на Арберешите во Италија денес е најживописниот доказ за древната култура која ги преживеала бурите на асимилацијата, благодарение на зачувувањето на стариот јазик на Ѓерѓ Кастриот – Скендер бег од асимилацијата и глобализацијата. Воедно, оваа заедница беше и поврзувачкиот мост преку кој европските културни идеи влијаеја врз развојот на албанската преродба, а беа формирани на Конгресот за азбуката во Битола. Затоа, роденденот на нашиот Институт е токму 22 ноември, симболика која покрај историјата на јазичната култура ги вклучува и идеите на албанската преродба за културна и јазична различност со другите народи – аспирација што се материјализираше во функционирање на некои одделенија каде верскиoт и културнioт соживот е мотото на нашата научна и истражувачка работа. Практична потврда за оваа посветеност е охрабрувањето што ни доаѓа од меѓународните институции каде што ИДКНА е посочен како центар на негување на толеранција и разбирање во општество со етничка, верска и јазична различност.
Сеќавајќи се на Конгресот за азбуката одржан од 14-22 ноември 1908 година, центарот на научната и културната реакција станува поранлив кон нашите општествени и институционални обврски за албанскиот јазик, како многу важен инструмент на полето на социјалната комуникација.
Се надевам дека во наредните години културата на јазикот и комуникацијата меѓу луѓето ќе ја прошири диоптријата на набљудување до оние точки каде што заедничкото се спојува во временскиот слој на иднината.
(Говорот за Главната манифестација за одбележување на 22 ноември – завршен ден на Деновите на азбуката во ИДКНА.)
………………………..
BITOLA CONGRESS OXIDENTALIZES THE CULTURE OF THE ALBANIAN WRITING
From Prof. Dr. sc. Skender Asani
The Congress of the Alphabet, which took place between 14 – 22 November 1908 in Bitola, emphasized the culture of Albanian writing as a favorable opportunity to separate the course of history from the anarchy of letters of different alphabets into a single one. 50 delegates from societies, clubs and national bodies from the Albanian territories attended the Congress.
A commission of 11 delegates was formed during the Congress, where Gjergj Fishta was elected president. Other members of this commission were: Ndre Mjeda, Gjergj Qiriazi, Mit’hat Frasheri, Sotir Peci, Shahin Kolonja, Luigj Gurakuqi, Dhimiter Buda, Bajo Topulli, Nyz’het Bej Vrioni, Grigor Cilka.
All these names, besides the regional heterogeneity, represented religious diversity as well, because the Bitola Congress was attended by prominent Catholic, Muslim, Protestant, Orthodox and Bektashi figures.
In this way the Bitola Congress, in addition to the integration of the alphabets into a single one – Latin, also promoted the culture of religious coexistence, a model that is almost unique to Albanians and which was nurtured in later times.
For an emancipated nation, the alphabet has an important dimension in its historical and cultural development. As for the Albanians, this is a twofold dimension because basicly it expresses the aspiration of the Albanians for national freedom and for a pro-Western spirit in the literary culture.
The adoption of the Latin alphabet and its standardization for the practical purposes of the schools, books, newspapers and magazines, played a huge role for the Albanian culture because in that way the process of communication and cooperation with Western cultures was made more efficient. This role was crucial for the interest of foreign albanologists in the Albanian language, as it was easier for them to study the writings written in this alphabet.
As from the current perspective, the Bitola Congress serves not only as a useful reference for the linguistic standardization of the Albanian language, but also as a powerful connection with other cultures where language interaction lifts communication barriers among nations.
Every year, The Institute of spiritual and cultural heritage of the Albanians is hosting Days of the alphabet, where scientists in the field of Albanian studies make their scientific contribution in shedding light on topics and ideas related to the culture of the Albanian literature. This year we had the language, literature, culture and tradition of the Arbereshes from Italy, the central theme of the Days of the alphabet, aiming to reach the public in this way, especially the relevant institutions, in order to protect this community from the erosion of extinction.
Today the Arbereshes community in Italy is the most vivid evidence of an ancient culture that survived the efforts of assimilation, owing to the preservation of the old language of George Kastriot – Skender Bey from assimilation and globalization. At the same time, this community was a bridge through which European cultural ideas influenced the development of the Albanian revival. Therefore, the birthday of our Institute is exactly on November 22, a symbolism that in addition to the history of linguistic culture, includes the ideas of the Albanian revival of cultural and linguistic diversity with other peoples – an aspiration that materialized in the functioning of some Departments where religious and cultural coexistence is the motto of our scientific and research work. A practical confirmation of this commitment is the encouragement we receive from international institutions where the Institute is referred to as a centre of fostering tolerance and understanding in a society with ethnic, religious and linguistic diversity.
Celebrating the remembrance of the Alphabet Congress (November 14-22, 1908), the center of the scientific and cultural response becomes more vulnerable to our social and institutional commitments to the Albanian language, as a very important instrument in the field of social communication.
I sincerely hope that in the following years the culture of language and communication between people will expand the field of observation to the points where the mutual merges into the timeless layer of the future.
(Speech for the Central event of the celebration of November 22 – Closing ceremony of the Days of the alphabet hosted by The institute of spiritual and cultural heritage of the Albanians.)
